Μητέρα Πρόσεχε! Τά θεμέλια τῆς ἀγωγῆς



Μητέρα Πρόσεχε! Τά θεμέλια τῆς ἀγωγῆς

 
ΜΗΤΕΡΑ ΠΡΟΣΕΧΕ! ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ (Ἐπισκ. Εἰρηναίου)
Ἐξηγήσαμε ἤδη, ὅτι ἡ χριστιανική ἀγωγή τῶν παιδιῶν πρέπει ν’ ἀρχίζει ἀπό τή βρεφική ἡλικία, ἐπειδή τά πρῶτα πέντε-ἕξι χρόνια εἶναι τά πιό σπουδαῖα καί ἀποφασιστικά γιά ὁλόκληρη τήν ὑπόλοιπη ζωή τοῦ ἄνθρωπου. Δείξαμε ἀκόμα σέ τί, γενικά, πρέπει νά συνίσταται ἡ ἀγωγή, καί συγκεκριμένα, ὅτι οἱ γονεῖς ὀφείλουν νά ξεριζώνουν ἀπό τήν ψυχή τῶν παιδιῶν κάθε κακό καί νά τά καθοδηγοῦν σέ κάθε καλό. Στό κεφάλαιο αὐτό, καθώς καί στά ἑπόμενα, θά δοῦμε ἀναλυτικότερα ποιά ἐλαττώματα κυρίως πρέπει νά ξεριζώνουν, καί ποιές καλές ἀρχές πρέπει νά τούς ἐμπνέουν.
Σύμφωνα μέ τά λόγια τοῦ σοφοῦ Σολομώντα, «ἀρχή σοφίας φόβος Κυρίου» (Παροιμ. 1:7). Μέ βάση αὐτό, ἡ πρώτη ἀρετή πού πρέπει νά καλλιεργοῦν οἱ γονεῖς στίς ψυχές τῶν παιδιῶν τους, καί μάλιστα ὅσο τό δυνατό νωρίτερα, εἶναι, νομίζω, ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, δηλαδή ἡ πίστη καί ἡ εὐλάβεια σ’ Αὐτόν.
Ἀλλά γιατί — θά ρωτήσετε ἴσως — πρέπει ἐμεῖς, οἱ γονεῖς, καί κυρίως οἱ μητέρες, νά διδάσκουμε στά παιδιά τήν πίστη καί τήν εὐσέβεια ἀπό τή νηπιακή ἡλικία;

Ἡ ἀπάντηση εἶναι ἡ ἑξῆς: Γιατί ἄν τό παιδί ἀπό μικρό διδαχθεῖ τήν εὐσέβεια καί ἐγκολπωθεῖ τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας, τότε μόνο...
μποροῦμε νά ἐλπίζουμε ὅτι καί στήν ὥριμη ἡλικία, ὅταν οἱ πειρασμοί θά τό κυκλώσουν ἀπ’ ὅλες τίς πλευρές καί τ’ ἄγρια πάθη θά τό πολιορκοῦν, αὐτό θά μείνει ἕνας ἀκλόνητος καί σωστός ἄνθρωπος, καί θά κρατάει τίς ἀρχές πού διδάχθηκε ἀπό τή μητέρα. Οἱ ἁπλἐς θρησκευτικές νουθεσίες, τίς ὁποῖες ἡ χριστιανή μητέρα προσφέρει στό παιδί μαζί μέ τό γάλα της, τό ἀκολουθοῦν συνήθως σ’ ὅλη του τή ζωή.
Κι ἄν κάποτε ἕνα τέτοιο παιδί, νικημένο ἀπό τά πάθη ἤ παρασυρμένο ἀπό τό κακό παράδειγμα, πάρει τόν κακό δρόμο, τίς περισσότερες φορές μετανοεῖ εὐκολότερα καί ἐπιστρέφει γρηγορότερα στό δρόμο τόν καλό, ἀπό κεῖνο πού δέν γνώρισε χριστιανική φροντίδα στά παιδικά του χρόνια. Τό παιδί πού πῆρε ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστική ἀγωγή, κι ἄν ἀκόμα ξέφυγε ἀπό τόν ἴσιο δρόμο, αἰσθάνεται κάποτε νά ξυπνάει μέσα του ἡ ἀνάμνηση τῶν ἀθώων καί εὐτυχισμένων παιδικῶν χρόνων. Θυμᾶται τίς ἁπλές ἐκεῖνες προσευχές, πού ἔμαθε ἀπό τά χείλη τῆς μητέρας — ἔστω κι ἄν ἀναπαύεται τώρα στόν τάφο — καί τίς νουθεσίες πού ἄκουγε ἀπό τό στόμα της, ὅταν καθόταν στά γόνατά της. Παρ’ ὅλο πού, ζώντας τή ζωή τῆς ἁμαρτίας, ξέχασε πιά τήν προσευχή, κάποιο βράδυ, πηγαίνοντας γιά ὕπνο, θυμᾶται ἄθελά του πώς ἡ μητέρα του τόν δίδασκε νά κάνει τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ πρίν κοιμηθεῖ, τόν «σταύρωνε» καί ἔκανε κι ἐκείνη τό σταυρό της.
Ἡ γλυκεία ἀνάμνηση τῶν ἀθώων παιδικῶν χρόνων ξύπνησε πολλούς ἀπό τό λήθαργο τῆς ἁμαρτίας καί τούς ἔφερε πάλι κοντά στό Θεό.
Καταλαβαίνετε τώρα πόσο μεγάλη εὐλογία εἶναι γιά τά παιδιά νά ἔχουν εὐσεβεῖς μητέρες! Αὐτές, «ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων», στήν πιό τρυφερή ἡλικία, θά τούς διδάξουν τήν πίστη καί τήν εὐσέβεια. Ἀπό τή μητέρα — ὄχι ἀπό τή νταντά, τή δασκάλα ἤ τή γυμνάστρια — πρέπει τό παιδί νά γνωρίσει τό Θεό. Στό εἰκονοστάσι τοῦ σπιτιοῦ καί ὄχι στήν αὐλή τοῦ σχολείου πρέπει νά κάνει τήν πρώτη πρωινή προσευχή του, γιατί ἡ μητέρα εἶν’ ἐκείνη πού θά τό μάθει νά προσεύχεται. Ἔτσι γινόταν πάντα σ’ ὅλες τίς πραγματικά ὀρθόδοξες οἰκογένειες.
«Μόλις τά παιδιά ἀρχίσουν νά καταλαβαίνουν», γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, «οἱ γονεῖς τούς μαθαίνουν τό Σύμβολο τῆς Πίστεως, πῶς νά προσεύχονται καί νά ψάλλουν, καθώς ἐπίσης καί τήν τάξη τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν». Ὁ ἴδιος ἱεράρχης δίνει τήν ἐξῆς συμβουλή στίς μητέρες: «Νά μαθαίνετε τά παιδάκια σας νά κάνουν τό σταυρό τους. Ὅσο ὅμως δέν μποροῦν ἀκόμα μόνα τους νά σχηματίζουν τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ, νά τά σταυρώνετε ἐσεῖς μέ τό δικό σας χέρι». Καί σέ κάποια χήρα μητέρα, πού λεγόταν Λητώ, γράφει: «Εἶναι πολύ εὐχάριστο γιά τή χριστιανή μητέρα νά διδάσκει τό παιδί της πῶς νά προφέρει τό γλυκύτατο ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ, ὅταν ἀκόμα ἡ φωνούλα του εἶναι πολύ ἀδύνατη καί ἡ γλώσσα του μόλις ψελλίζει».
Ἀπ’ ὅσα ἀναφέραμε, ἐξηγεῖται, νομίζω, γιατί οἱ γονεῖς, ἰδιαίτερα οἱ μητέρες, πού ἔχουν τό μεγαλύτερο μέρος τῆς εὐθύνης γιά τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν στά πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς τους, πρέπει ἀπό τή βρεφική ἡλικία νά καλλιεργήσουν στίς ψυχές τους, τό θρησκευτικό συναίσθημα – καί πιό συγκεκριμένα, τό ὀρθόδοξο βίωμα -πού θ’ ἀποδώσει ἀργότερα τούς καρπούς τῆς πίστεως καί τῆς εὐσέβειας.
θέλετε νά μάθετε πῶς εἶναι δυνατό νά γίνει αὐτό; Πῶς δηλαδή μποροῦμε νά ἐμπνεύσουμε στά παιδιά μας τό ὀρθόδοξο βίωμα;
Αὐτό θά κατορθωθεῖ, ἄν οἱ γονεῖς μαθαίνουν στά παιδιά τους, ἀπό τή νηπιακή ἀκόμα ἡλικία, τίς βασικές ἀλήθειες τῆς ἁγίας πίστεώς μας.
Μήν τρομάζετε! Εἶναι πολύ ἁπλό καί κάθε μητέρα μπορεῖ νά τό κάνει.
Μέ ἁπλᾶ, ἐγκάρδια λόγια, ἄς μιλάει ὅσο συχνότερα μπορεῖ στά παιδάκια της γιά τόν εὔσπλαχνο καί καλό οὐράνιο Πατέρα, πού ἀγαπάει πολύ τά παιδιά καί τούς στέλνει κάθε ἀγαθό.
Λίγο ἀργότερα, κατά διαστήματα, ἄς τούς διηγεῖται γιά τή ζωή τῶν πρώτων ἀνθρώπων στόν παράδεισο: Ὅτι ἐκεῖ ζοῦσαν εὐτυχισμένοι, ὅσο ὑπάκουαν στό Θεό, καί ὅτι στόν οὐρανό θά εἶναι κάποτε ἀσύγκριτα καλύτερα, γιά ὅσους ὑπακούουν σ’ Ἐκεῖνον καί στούς γονεῖς.
Ἄς τούς διηγηθεῖ ἐπίσης, πῶς ὁ Ἀδάμ καί ἡ Εὔα ἁμάρτησαν καί πῶς, ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας, καί οἱ ἴδιοι δυστύχησαν καί ὅλους τους ἀνθρώπους ἔκαναν δυστυχισμένους. Γι’ αὐτό χρειάστηκε νά ἔρθει στή γῆ ὁ Σωτήρας, γιά νά μποροῦν πάλι οἱ ἄνθρωποι νά μπαίνουν στόν οὐρανό, πού ὁ Θεός εἶχε κλείσει ἐξαιτίας τῆς ἁμαρτίας τῶν προπατόρων.
Θά διηγηθεῖ ἀκόμα γιά τή Γέννηση τοῦ Κυρίου μας, γιά τούς ταπεινούς βοσκούς καί τούς τρεῖς μάγους πού Τόν προσκύνησαν, γιά τόν κακό Βασιλιά  Ἡρώδη, πού ἔσφαξε τ’ ἀθώα νήπια, γιά τήν ἀνάβαση τοῦ δωδεκάχρονου Ἰησοῦ στό Ναό, γιά τήν κοπιαστική ζωή Του στή Ναζαρέτ. Θά μιλήσει καί γιά τά πάθη Του καί τό σταυρικό θάνατό Του, ἐξηγώντας πώς ὁ Κύριος τά ὑπόμεινε ὅλ’ αὐτά, ἐπειδή οἱ ἄνθρωποι ἦταν τόσο κακοί. Τό κάθε παιδί θά καταλάβει ἀμέσως, ὅτι δέν πρέπει νά εἶναι κακό.
Ἄς συνεχίσει ἡ μητέρα, κι ἄς τοῦ μιλήσει γιά τήν Ἀνάσταση καί τήν Ἀνάληψη τοῦ Κυρίου στούς οὐρανούς! Τό παιδί θά τῆς ζητάει νά τοῦ διηγηθεῖ κι ἄλλα, κι ἄλλα…
Ἐκείνη τότε θά μπορέσει νά τοῦ μιλήσει γιά τή Μητέρα τοῦ Κυρίου, γιά τήν εἴσοδό Της στό Ναό σέ ἡλικία τριῶν ἐτῶν, γιά τή ζωή Της ἐκεῖ… Κι ἀκόμα θά τοῦ πεῖ πώς ἀγαπάει τούς ἀνθρώπους καί πραγματοποιεῖ τά αἰτήματα ὅσων προσεύχονται σ’ Αὐτήν.
Θά τοῦ μιλήσει καί γιά τούς ἁγίους Ἀγγέλους, ἰδιαίτερα μάλιστα γιά τόν προσωπικό φύλακα  Ἄγγελό του, πού τόσο τό φροντίζει!
Ἡ μητέρα θά ἐκμεταλλευτεῖ ἐπίσης τίς διάφορες ἑορτές, γιά νά νουθετήσει τά παιδιά της στίς μεγάλες ἀλήθειες τῆς πίστεώς μας. Θά πάρει ἀφορμή ἀπό τίς ἅγιες εἰκόνες, πού ὑπάρχουν σέ κάθε ὀρθόδοξο σπίτι, καί ἀπό τό σταυρό, πού φοροῦν ἡ ἴδια καί τά παιδιά, γιά νά τούς ἐξιστορήσει Ποιός παριστάνεται καρφωμένος στό σταυρό καί τί ἀπεικονίζουν οἱ εἰκόνες. Φέρνοντας κάθε μέρα τό παιδί στό εἰκονοστάσι, ἡ καλή μητέρα, κάνοντας ἡ ἴδια τό σταυρό της καί σχηματίζοντας καί μέ τό χεράκι τοῦ παιδιοῦ της τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ, θά τό διδάξει πώς νά κάνει μόνο του σιγά-σιγά τό σταυρό του καί νά προσεύχεται.
Κυρίως ὅμως, δέν θά παραλείψει ποτέ νά φέρνει τό παιδί της στήν ἐκκλησία κάθε Κυριακή, γιά νά κοινωνήσει τ’ ἄχραντα Μυστήρια.
Μ’ αὐτό τόν τρόπο ἡ καλή μητέρα θά διδάξει στό παιδί, πρίν ἀκόμα πάει στό σχολεῖο, τίς βασικές ἀλήθειες τῆς πίστεως, τίς ὁποῖες καί τό πιό μικρό παιδί ἔχει τή δυνατότητα ν’ ἀφομοιώσει. Τά παιδιά ἐμφανίζουν μεγαλύτερη δεκτικότητα ἀπό τους μεγάλους σ’ ὅ,τι ἔχει σχέση μέ τά θεῖα. Φτάνει νά μεγαλώνουν κάτω ἀπό τήν ἐπίδραση μίας εὐσεβοῦς μητέρας.
Πόσο εὔκολο εἶναι  λ. χ. μέ τή Χριστουγεννιάτικη φάτνη νά συνδέσει κανείς τήν ἱστορία τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ! Ἤ, πόσο εὔκολα τό Πάσχα μποροῦμε νά ἐξηγήσουμε στά παιδιά ὅτι ὁ Σωτήρας ἔπαθε καί πέθανε γιά τίς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων. Τό παιδί θά καταλάβει ὅτι γιά τό λόγο αὐτό δέν πρέπει ν’ ἁμαρτάνουμε. Θά τοῦ ποῦμε ἀκόμα ὅτι ὁ Θεός Τόν ἀνέστησε, καθώς ἐπίσης ὅτι κι ἐμεῖς θά πεθάνουμε, ἀλλ’ ἄν εἴμαστε καλοί, ὁ Σωτήρας θά μᾶς ἀναστήσει, καί θά μᾶς δώσει τήν αἰώνια ζωή.
Πόσο εὔκολο εἶναι νά ἐμπνεύσει κανείς στό παιδάκι τήν ἀγάπη καί τήν εὐλάβεια στίς ἱερές ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας! Φτάνει μόνο νά τοῦ δώσουμε νά καταλάβει, ὅτι στό ναό βρίσκεται πιό αἰσθητά ὁ «πανταχοῦ Παρών» Κύριος, ὁ Θεός πού τόσο ἀγαπάει τά παιδιά, καί πού καλεῖ κι αὐτό κοντά Του. Ἑπομένως μέσα στό ναό πρέπει νά στεκόμαστε ἥσυχα, νά κάνουμε μέ προσοχή τό σταυρό μας καί νά προσευχόμαστε εὐλαβικά.
Ναί, γονεῖς! Ἄν ἡ καρδιά σας εἶναι πλημμυρισμένη ἀπό πίστη καί ἀγάπη στό Θεό, θά βρεῖτε χίλιους δυό τρόπους νά μεταδώσετε τά αἰσθήματα αὐτά στό παιδί σας. Τή μεγαλύτερη ἀδικία κάνουμε στά παιδιά μας, ἄν τούς στερήσουμε τό θησαυρό τῆς πίστεως, τό θησαυρό τῆς Ὀρθοδοξίας.
Εἶναι ἀπόλυτα σωστό αὐτό πού λένε, ὅτι «ἡ ψυχή τοῦ ἄνθρωπου — ἑπομένως καί τοῦ παιδιοῦ — εἶναι ἀπό τή φύση της χριστιανική». Γι’ αὐτό ὁ Θεός περιμένει χριστιανικές ἐκδηλώσεις ἀπό τήν παιδική ψυχή. Σωστά γράφει καί ὁ ψαλμωδός: «Ἐκ στόματος νηπίων καί θηλαζόντων κατηρτίσω αἶνον» (Ψαλμ. 8:3).
Γιά τό λόγο αὐτό ἀκριβῶς, γιά νά ριζώσει καί ν’ ἀναπτυχθεῖ τό ὀρθόδοξο χριστιανικό βίωμα στίς ψυχές τῶν παιδιῶν, οἱ γονεῖς εἶναι ὑποχρεωμένοι νά τά μαθαίνουν ἀπό μικρά νά ἐπικοινωνοῦν μέ τό Θεό, νά προσεύχονται. Ὅσο μικρό κι ἄν εἶναι τό παιδί, μπορεῖ νά προσεύχεται.
Ἀφοῦ ζητάει ἀπό τους γονεῖς κάτι πού θέλει, γιατί ἄραγε δέν μπορεῖ νά τό ζητήσει ἀπό τόν οὐράνιο Πατέρα;
Μάθετε λοιπόν τό παιδί σας νά προσεύχεται. Ἄν ἀρχίσετε ὅταν ἀκόμα εἶναι μικρό, ἡ προσευχή σιγά-σιγά θά τοῦ γίνει συνήθεια καί ἀνάγκη! Νά κάνετε συστηματικά μαζί μέ τά παιδιά σας πρωινή καί βραδυνή προσευχή, καθώς καί πρίν καί μετά τό φαγητό. Νά μήν πλησιάζουν στό τραπέζι ὅπως τ’ ἄλογα ζῶα στό παχνί, ἄλλα νά μάθουν ὅτι, ὅποιος θέλει ν’ ἀπολαμβάνει τά δῶρα τοῦ Θεοῦ, πρέπει νά τά ζητάει, ἄλλα καί νά εὐχαριστεῖ ὅταν τά παίρνει. Τό «Πάτερ ἡμῶν», τό «Θεοτόκε Παρθένε» καί ἄλλες σύντομες προσευχές πρέπει νά τίς γνωρίζει κάθε παιδάκι.
Εἶναι πολύ θλιβερό φαινόμενο τό ὅτι, στήν ἐποχή μας, ἡ κοινή, οἰκογενειακή προσευχή χάθηκε σχεδόν ἀπό παντοῦ. Πράγματι, γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τό λόγο βλέπουμε τόσες δυστυχισμένες οἰκογένειες καί τόσες ἀποτυχίες στήν ἀγωγή: Ἐπειδή οἱ ἄνθρωποι, οἱ οἰκογένειες, ἔπαψαν νά προσεύχονται. Αἰώνιο κύρος ἔχουν οἱ λόγοι τοῦ Κυρίου: «Αἰτεῖτε, καί δοθήσεται ὑμῖν» (Ματθ. 7:7).
Ἴσως ἀντιδράσουν μερικοί: «Μά τό παιδί δέν καταλαβαίνει τίς προσευχές». Ἀσφαλῶς καί δέν πολυκαταλαβαίνει τά νοήματα τῶν προσευχῶν, μπαίνει ὅμως στό κλίμα τῆς εὐλάβειας, ὅσο μικρό κι ἄν εἶναι. Αὐτό ἀκριβῶς χρειάζεται! Ἄν καί δέν μπορεῖ νά σχηματίσει μέσα του καθαρή τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ὡστόσο νιώθει τό Θεό! Αἰσθάνεται πώς ὑπάρχει κάποια ἀνώτερη Ὕπαρξη, πού μᾶς ἀγαπάει, καί πού πρέπει κι ἐμεῖς ν’ ἀγαποῦμε. Ὅταν τό παιδί προφέρει τά λόγια τῆς προσευχῆς, σκέφτεται τό Θεό, προσφέρει σ’ Αὐτόν τά αἰσθήματά του. Μιά τέτοια προσευχή, πού προέρχεται ἀπό τήν ἀθώα παιδική καρδιά, εἶναι πολύ πιό εὐάρεστη στό Θεό ἀπό τήν προσευχή ἑνός σοφοῦ, πού κατανοεῖ ἀκριβῶς κάθε λέξη, προσεύχεται ὅμως συχνά μόνο μέ τήν ψυχρή λογική, χωρίς τή θέρμη τῆς καρδιᾶς. Πόσο ἀρέσει στό Θεό ἡ παιδική προσευχή, τό λέει, ἐπαναλαμβάνω, ὁ ψαλμωδός γράφοντας: «Ἐκ στόματος νηπίων καί θηλαζόντων κατηρτίσω αἶνον» (Ψαλμ. 8:3).
Γιά νά ἐκπληρωθεῖ ὅμως τό καθῆκον τῆς σωστῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν, πρέπει πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς νά εἶναι εὐσεβεῖς καί θεοφοβούμενοι. Πρέπει οἱ ἴδιοι ν’ ἀγαποῦν τήν προσευχή.
Ἄν ἡ μητέρα δέν εἶναι πιστή καί εὐσεβής, ἄν δέν βρίσκει — γιατί δέν ζητάει — χαρά καί παρηγοριά στήν προσευχή, τότε δέν ἀσκεῖ σωστά τήν ἀγωγή τῆς εὐσέβειας στά παιδιά της. Μόνο ὅταν ἡ μητέρα ἔχει συνεπή πνευματική ζωή, μόνο ὅταν τό παιδί βλέπει τήν ἴδια νά προσεύχεται συχνά καί θερμά, τότε μόνο θά ἐγκολπωθεῖ τίς ἴδιες ἀρχές ζωῆς.
Εἴδατε τώρα, ἀγαπητοί γονεῖς, καί κυρίως οἱ μητέρες, γιατί πρέπει νά διδάξετε στά παιδιά σας τήν ὀρθόδοξη πίστη καί ζωή ἀπό τή βρεφική ἀκόμα ἡλικία, καί γιατί πρέπει νά τά μάθετε νά προσεύχονται πρίν πᾶνε στό σχολεῖο.
Σέ σᾶς ἀπευθύνομαι λοιπόν, μητέρες: Τήν καλύτερη κληρονομιά θ’ ἀφήσετε στά παιδιά σας, ἄν τούς δώσετε πραγματικά χριστιανική, ὀρθόδοξη ἀγωγή.
Νά τούς διδάσκετε, ὅπως μέ συντομία σᾶς εἶπα, τίς βασικές ἀλήθειες τῆς ἁγίας πίστεώς μας. Νά τούς διδάσκετε τήν εὐσέβεια καί τήν προσευχή, ἀπό τήν πιό ἁπαλή ἡλικία, καί μέ τό λόγο σας, προπάντων ὅμως μέ τό παράδειγμά σας. Μάταια θά κοπιάζουν ἀργότερα οἱ κατηχητές καί οἱ δάσκαλοι νά τά βοηθήσουν, ἄν ἐσεῖς δέν βάλετε τά θεμέλια στό σπίτι.
Νουθετεῖτε τά παιδιά σας στήν ὀρθόδοξη ζωή καί τό φόβο τοῦ Θεοῦ. Τότε μπορεῖτε νά ἐλπίζετε ὅτι ἀργότερα θά τά καμαρώνετε, καί δέν θά κλαῖτε γι’ αὐτά. Ἄν τά παιδιά σας εἶναι θεοφοβούμενα, θά εἶναι καί σέ σᾶς ὑπάκουα καί εὐγνώμονα. Ἄν τά μάθετε ν’ ἀγαποῦν τό Θεό, τότε ὁπωσδήποτε θ’ ἀγαπήσουν γνήσια κι ἐσᾶς.
Ἀναθρέψτε λοιπόν, πατέρες καί μητέρες, τά παιδιά σας γιά τό Θεό καί γιά τόν οὐρανό! Τότε θά εἰσπράξετε ἀπ’ αὐτά χαρά καί στή γῆ!
 ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Τῼ ΘΕῼ ΔΟΞΑ!
 Εὐχαριστοῦμε θερμά τόν Ἡγούμενο τῆς Ι.Μ. Παρακλήτου γιά τήν ἄδεια δημοσίευσης ἀποσπασμάτων ἀπό τά βιβλία πού ἐκδίδει ἡ Ἱερά  Μονή.
Ἱερομόναχος Σάββας Ἁγιορείτης
http://Hristospanagia3.blogspot.com