Είναι ο Άγιος προστάτης των κατοίκων της Δυτ. Μακεδονίας και ιδιαίτερα των μικρών παιδιών και των κτηνοτρόφων. Η μνήμη του εορτάζεται στις 7 Αυγούστου και βρίσκουμε ναούς του στην Κοζάνη, στη Σιάτιστα, στην Καστοριά κ.α.
Το έτος 1534, ο εν λόγω Θεσσαλονικιός Όσιος, αφού μοίρασε στους φτωχούς ότι είχε κληρονομήσει απ’ τους γονείς του, ήλθε με υπόδειξη του Θεού στην περιοχή κι έκτισε το ξακουστό Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο όρος Καλλίστρατο (Ζάβορδα) Γρεβενών. Στο δρόμο, δίδασκε τους απελπισμένους χριστιανούς, που τότε πρωτοδοκίμαζαν την τούρκικη σκλαβιά. Πέρασε απὸ τη Βέρροια, απὸ την Κοζάνη, απὸ τα Σέρβια, κι᾿ απ᾿ άλλα χωριά, στηρίζοντας τους χριστιανοὺς στην πίστη τους. Έκανε περιοδείες στην περιοχή και θεράπευε τους ασθενείς. Εκεί έτρεχαν οι άνθρωποι, όχι στους γιατρούς. Λέγεται ότι πολλές περιοχές τις έσωσε από λοιμικές ασθένειες. Και μετά την κοίμησή του, τα λείψανα του Αγίου συνεχίζουν να ευεργετούν όσους ζητούν την ευλογία του. «Όταν το 1951 στο κοπάδι είχε πέσει επιζωοτία και ο ρυθμός θανάτου των προβάτων αυξάνονταν παρά τις τότε κτηνιατρικές φροντίδες, οι απελπισμένοι κτηνοτρόφοι μαζεμένοι στις γιτιές της Μαγούλας αποφάσισαν να φέρουν τα λείψανα του Αγίου Νικάνορα. Ο πατέρας μου καβάλλησε το άλογο και ξεκίνησε για τη Ζάβορδα. Εκείνη η στιγμή ήταν και το τέλος της θανατηφόρας αρρώστιας. Όταν μερικές ώρες γύρισε από το Μικρόκαστρο (γιατί βρήκε λείψανα του Αγίου στο Μοναστήρι της Παναγίας) άκουσε από τον Μήτσο Βούρδα το νέο: Βασίλη από την ώρα που έφυγες, δεν ψόφησε άλλο» από το βιβλίο «Αλιάκμων Βοΐου» του Αχιλ. Βυτανιώτη. Κοντὰ στ᾿ άλλα, σπούδασε παιδιά, υποστήριξε σχολειά, κ᾿ έτσι συνείργησε κατὰ πολὺ στο να μη χαθεί η γλώσσα μας.
Για όλες αυτές τις ευεργεσίες του Οσίου Νικάνορα, οι κάτοικοι των νομών της Δυτικής Μακεδονίας τον θεωρούν ακούραστο βοηθό τους, τον ευγνωμονούν, τον τιμούν, και σέβονται το ιερό μοναστήρι του, προσκύνημα του τόπου μας. Αυτό βρίσκεται επάνω σε εντυπωσιακό και ιδιαίτερα δυσπρόσιτο αλλά πανέμορφο τοπίο, σαν επιβλητικό φρούριο σε ύψωμα, το οποίο κατά τα τρία τέταρτα περιβάλλεται από τον ρου του Αλιάκμονα, θυμίζοντας μικρή βυζαντινή καστροπολιτεία, με μπεντένια και με ζεματίστρες, γιατὶ σε κείνον τον καιρὸ οι ληστὲς ήταν πολλοί, Εκεί βρίσκονται ο τάφος και τα λείψανά του.
Στη δυτική μεριὰ του βουνού, πάνω απὸ το ποτάμι, βρίσκεται μια σπηλιά σε μια θέση πολὺ απόγκρεμνη. Αυτὸ ειναι το ασκητήριο που ασκήτεψε επὶ δεκαέξι χρόνια ο άγιος Νικάνορας. Στ᾿ ασκηταριὸ κουβαλούσαν οι μοναχοί τα...
κειμήλια της μονής για να τα φυλάξουν όποτε κινδυνεύαν, ακροπατώντας ξυπόλητοι στα σπασίματα του βράχου κ᾿ έχοντας τους τορβάδες κρεμασμένους στο λαιμό τους.
Τα άγια λείψανά του κάθε χρόνο από χωριό σε χωριό μεταδίδουν τη θεία χάρη στα σπίτια, στα ζώα και στα χωράφια των χριστιανών. Έφιπποι μεταβαίνουν οι νέοι των χωριών της περιοχής από τα χρόνια εκείνα έως και σήμερα, στις 18 Ιανουαρίου για να προσκυνήσουν και να τα μεταφέρουν στον τόπο τους. Στην Εκκλησία κάθε χωριού όπου μεταφέρονται ακολουθεί λιτανεία, έπειτα γίνεται περιφορά από σπίτι σε σπίτι έως τη Μεγάλη Πέμπτη, που επιστρέφονται στην Μονή του.
Το μοναστήρι της Ζάβορδας στάθηκε ακατάλυτος πύργος της ορθοδοξίας και της ρωμιοσύνης. Βοηθούσε όλη την περιφέρεια σε κάθε ανάγκη που είχαν οι σκλαβωμένοι. Η φήμη του φαίνεται απὸ έναν κώδικά του που έχει γραμμένους δωρητὲς Μακεδόνες, Ηπειρώτες, Αρβανίτες, Θεσσαλούς, Ρουμελιώτες, Σαλονικιούς, Θρακιώτες, Κωνσταντινουπολίτες, Μικρασιάτες, Φιλιππουπολίτες, Εφτανησιώτες, Έλληνες της Ρουμανίας και της Σερβίας.
Κατα τον μακεδονικὸ αγώνα η Ζάβορδα θεωρείται κιβωτὸς της ελευθερίας από τους τυράννους. Οι μοναχοί βοηθούσαν τους Έλληνες αγωνιστές να εισέρχονται στη Μακεδονία και τους περνούσαν με το σχοινί πάνω από τα φουσκωμένα νερά του Αλιάκμονα. Εκεί οι Μακεδονομάχοι -προπάντων ο καπετὰν Βρόντας ή Βασίλης Παπάς – εύρισκαν καταφύγιο και τροφή σε δύσκολες στιγμές. Με την βοήθεια της Μονής πέρασαν τον Αλιάκμονα στις 11 Οκτωβρίου 1912 τα τμήματα της 5ης Μεραρχίας για να λάβουν μέρος στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Λόγω της εθνικής και θρησκευτικής της δράσης η Μονή έγινε στόχος εκδικητικών διαθέσεων από διάφορες πλευρές και κυρίως από τους εξισλαμισμένους Βαλαάδες της περιοχής Βεντζίων.
Άλλοτε το μοναστήρι είχε πολλὰ κειμήλια, εικονίσματα, σταυρούς, εξαπτέρυγα, δισκοπότηρα, άμφια, έναν χρυσοκέντητο επιτάφιο και πολλὰ βιβλία. Λένε πως είχε διακόσους κώδικες σε περγαμηνή, καθὼς κι ένα ειλητάριο τυλιγμένο σε αδράχτι, γραμμένο απὸ τον ίδιο τον άγιο Νικάνορα, που ήταν μακρὺ δέκα μέτρα, με τις λειτουργίες του Βασιλείου, του Χρυσοστόμου και των Προηγιασμένων. Τα περισσότερα φαίνεται πως χάθηκαν, κι απόμειναν μόνον εικόνες κι ως χίλια βιβλία τυπωμένα, μαζὶ με λίγα χειρόγραφα σε χαρτί. Το 1995 τα περισσότερα κτίσματα της Μονής κατέρρευσαν λόγω του σεισμού, αλλά ανοικοδομήθηκαν σχεδόν αμέσως. Η Μονή σήμερα λειτουργεί, είναι γνωστή στους Έλληνες και δέχεται προσκυνητές από όλη την Ελλάδα.
Μαρία Μαχαίρα
