Ἡ Μεγάλη Ἰδέα τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας.
Ἀπό τήν Ἱστορία στή νέα Ἀλεξανδρινή Βιβλιοθήκη
ΥΠΟ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ...
ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ
Στίς ἀρχές τοῦ 3ου π.Χ. αἰώνα, στήν ἀρχαία Ἀλεξάνδρεια, πόλη-φάροτῆς ἀρχαιότητας-γεννήθηκε ἕνα μεγάλο σχέδιο:
«Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ»
ἡ ἵδρυση δηλαδή μιᾶς μεγάλης βιβλιοθήκης συγκρίσιμης μέ ἐκείνη τοῦ Λυκείου τοῦ Ἀριστοτέλους, συμπληρώνοντας κατ’ αὐτόν τόν τρόπο τίς προσδοκίες τῆς αὐτοκρατορίας τοῦ Ἀλεξάνδρου στήν ἀναζήτηση καί κατάκτηση τῆς παγκόσμιας γνώσης. Δυστυχῶς, ἡ βιβλιοθήκη αὐτή καταστράφηκε ἀπό τή μεγάλη πυρκαγιά τοῦ λιμανιοῦ πρίν ἀπό 2000 περίπου χρόνια.
Ἡ Αἰγυπτιακή κυβέρνηση σέ συνεργασία μέ τήν UNESCO, ἀποφάσισε νά χτίσει στήν Ἀλεξάνδρεια μία νέα βιβλιοθήκη γιά νά προικίσει αὐτή τήν περιοχή τοῦ κόσμου μ’ ἕνα σημαντικό πνευματικό, ἐπιστημονικό καί παιδαγωγικό πόλο ἕλξεως.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ἡ Διοίκηση καί τά Μέλη τῶν «Φίλων τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας» ἀπεφάσισαν τήν... ἐνημερωτική αὐτή ἔκδοση, πού συνδέει διαχρονικά τούς πολιτισμούς δυό μεγάλων καί φίλων χωρῶν τῆς Αἰγύπτου καί τῆς Ἑλλάδος. Μέσῳ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας οἱ δυό χῶρες συνδέουν παγκόσμια τούς λαούς μέ τίς ἐπιστῆμες, τά γράμματα καί τίς Τέχνες. Στίς ἀρχές τοῦ 21ου αἰώνα τό ὅραμα γιά τήν ἀναβίωση τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας γίνεται ὁριστικά πραγματικότητα χάρις στά πολιτιστικά σχέδια τῆς UNESCO. Μετά ἀπό 2000 περίπου χρόνια ἀπό τήν καταστροφή τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας κατά τήν πυρκαγιά τοῦ λιμανιοῦ, ἡ Βιβλιοθήκη ἀναγεννᾶται ἀπό τήν τέφρα της. Τό παγκόσμιο αὐτό γεγονός ἔρχεται νά ἐπαληθεύσει ὅτι ἡ μεγάλη ἰδέα πού ὁδήγησε στήν ἵδρυση τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας ὑπέφωσκε καί ὁδήγησε τή σύγχρονη ἀνθρωπότητα στήν ἐπαναβίωσή της.Ἡ Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας παραδίδεται πρός λειτουργία προκειμένου νά συναντήσει τή σύγχρονη παγκόσμια γνώση μέ τή γραμματεία τῶν χρόνων τοῦ μεγάλου Ἀλεξάνδρου, σέ μία χρονική περίοδο κατά τήν ὁποία ἡ ἐπιστήμη καλεῖται νά ἰσορροπήσει τήν τεχνολογία τῆς ἀνάπτυξης πρός τά ἀνθρώπινα ἰδεώδη. Ἡ Ἑλλάδα παραμένει ἀμετακίνητη ἀπό τήν ἱστορία καί τίς παραδόσεις της.
Βασίλειος Κόκκινος, Πρόεδρος, Ἰωάννης Ν. Παπαμιχαλάκης Γενικός Γραμματέας
Η ΝΕΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Ἡ ἀνασύσταση τῆς Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς UNESCO καί ἡ λειτουργία της, τό ἔτος 2000, ἦταν φυσικό νά χαιρετιστοῦν μέ ἐνθουσιασμό ἀπό τούς ἀνθρώπους ὅλου τοῦ κόσμου, ὄχι μόνο, ἐπειδή ὑπενθυμίζουν τό κλέος τῆς πρώτης ἐκείνης ἱστορικῆς συναγωγῆς τῆς ἀνθρώπινης γνώσεως, πού εἶχε ὡς συνέπεια τή διάσωση τοῦ ἑλληνικοῦ καί, γενικότερα,τοῦ κλασικοῦ πολιτισμοῦ, ἀλλά καί ἐπειδή διαιωνίζουν, ἔστω καί ὑπό ἀνανεωμένη μορφή, τό πρότυπο τῆς μεθόδου συγκεντρώσεως τοῦ γνωστικοῦ ὑλικοῦ καί τῆς περαιτέρω ἀξιοποιήσεώς του μέ τήν ἔρευνα. Παρά τίς ἐπαναστατικές ἀλλαγές πού ἔχουν ἐν τῷ μεταξύ ἐπέλθει, πού συμβάλλουν στήν εὐχερέστερη καί πληρέστερη διεύρυνση τοῦ γνωστικοῦ ὁρίζοντος τοῦ σημερινοῦ χρήστη, καί τῶν ὁποίων ἄφθονη, ἄν ὄχι ἀποκλειστική θά ἐπιβληθεῖ ἡ χρήση στό νεοσύστατο ἵδρυμα, ἡ ἀνασύσταση τῆς βιβλιοθήκης ἐγέννησε κύμα ἐνθουσιασμοῦ ἀνά τόν κόσμο. Σέ κάθε χώρα συνεστήθη καί μία ἑταιρεία Φίλων τῆς Νέας Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης, γιά τήν παροχή βοηθείας πρός ἐπίσπευση τῆς ἀνεγέρσεως τοῦ κτηρίου της στήν Ἀλεξάνδρεια καί πρός ταχύτερον ἐμπλουτισμό της. Ἡ ἰδέα ἦταν ἀδιανόητο νά ἀφήσει ἀσυγκίνητο τό ἑλληνικό πνευματικό κοινό πού βλέπει νά ἀναγνωρίζεται, μέ τόν τρόπον αὐτόν, ἡ καίρια συνεισφορά τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος στόν παγκόσμιο πολιτισμό. Οἱ Φίλοι τῆς Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης στήν Ἑλλάδα, πέραν τῆς φροντίδας τους γιά ἐμπλουτισμό τοῦ νέου ἱδρύματος, συμπαρίστανται σ’αὐτό μέ τήν ἐκ μέρους τους δωρεά (α) ἑνός ἀγάλματος τοῦ ἐκπολιτιστῆ κοσμοκράτορος Μεγάλου Ἀλεξάνδρου,(β) ἑνός μνημείου πού θά συμβολίζει τίς ἑλληνιστικές του καταβολές καί (γ) μιᾶς προτομῆς τοῦ Δημητρίου τοῦ Φαληρέως, πρώτου ὁραματιστῆ τοῦ ἀρχαίου αὐτοῦ ὀρθώματος.
Εὐάγγελος Μουτσόπουλος
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ
Μέ την ἵδρυση τῶν ἑλληνιστικῶν κρατῶν ἀπό τούς διαδόχους τοῦ Μ.Ἀλεξάνδρου ἑδραιώθηκε ἡ πολιτική κυριαρχία τῶν Ἑλλήνων στή Μικρά Ἀσία, στή Μέση Ἀνατολή καί μέχρι τίς δυτικές παρυφές τῶν Ἰνδιῶν, καθώς καί στήν Αἴγυπτο.Ἡ κυριαρχία αὐτή, μεταξύ ἄλλων, ἐκδηλώθηκε καί ἀναπαρήχθη μέ τόν σχεδιασμό καί τήν ἐφαρμογή μιᾶς πολιτιστικῆς πολιτικῆς ἡ ὁποία προώθησε τόν ἐξελληνισμό τῆς Ἀνατολῆς μέ τή διάδοση τῶν γραμμάτων καί τήν ἀνάπτυξη τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας. Ἡ πολιτιστική αὐτή πολιτική στήν ἑλληνιστική Αἴγυπτο ὑλοποιήθηκε μέ τήν ἵδρυση, στήν Ἀλεξάνδρεια, τήν πρωτεύουσα τοῦ κράτους, τοῦ Μουσείου, ἀπό τόν βασιλέα Πτολεμαῖο Α΄,τόν Σωτήρα (322-285π.Χ) καί τῆς Βιβλιοθήκης, ἀπό τόν Πτολεμαῖο Β΄, τόν Φιλάδερφο (285-246π.Χ.)
Τό Μουσεῖον Ἀλεξανδρείας
Μέ τόν ὅρο «Μουσεῖο», στήν Ἑλλάδα κατά τήν ἀρχαιότητα δηλωνόταν ἕνα κέντρο λατρείας τῶν Μουσῶν, δηλαδή τῶν ἐννέα θεοτήτων πού ἦσαν ὑπεύθυνες γιά τήν καλλιέργεια τῶν γραμμάτων καί τῶν τεχνῶν, ἐπαγωγικά ὅμως καί τῶν ἐπιστημῶν. Τά μουσεῖα ἦταν ἱερά μέ βωμό, ἀνοικτές στοές, περιβόλους καί ἐγκαταστάσεις μελέτης καί ἐνδιαιτήματος ὅσων διέμεναν σ’αὐτά ἐπιδιδόμενοι στήν ἐπιστημονική ἔρευνα. Πρότυπα γιά τό Μουσεῖον Ἀλεξανδρείας ὑπῆρξαν ἡ Ἀκαδημία τοῦ Πλάτωνος καί τό Λύκειο τοῦ Ἀριστοτέλους. Ὁ ἀθηναῖος φιλόσοφος καί πολιτικός, Δημήτριος ὁ Φαληρεύς, μαθητής τοῦ Ἀριστοτέλους, θεωρεῖται ὁ κύριος εἰσηγητής γιά τήν ἵδρυση, ἀπό τούς Πτολεμαίους, τοῦ Μουσείου καί γιά τήν ὀργάνωση τῆς συνδεόμενης πρός αὐτό Βιβλιοθήκης. Τό Μουσεῖον Ἀλεξανδρείας ὑπῆρξε τό ἀρχαιότερο στόν κόσμο κρατικό κέντρο ἔρευνας στίς θεωρητικές καί στίς ἐφηρμοσμένες ἐπιστῆμες, καί ἀπετέλεσε, μέ τόν συνδυασμό ἔρευνας καί διδασκαλίας,τό πρότυπο γιά ἀνάλογα ἱδρύματα τῆς Ἀρχαιότητος καί γιά τίς ἀκαδημίες καί τά πανεπιστήμια τοῦ Μεσαίωνος, ἕως καί τήν Ἀναγέννηση. Γιά τήν πλερέστερη ἀνάπτυξη τῆς ἔρευνας στό Μουσεῖον, συγκροτήθηκαν ἀστεροσκοπεῖο καί ἀνατομικό ἐργαστήριο, δημιουργήθηκε ζωολογικός κῆπος μέ σπάνια ἐξωτικά ζῶα καί ἱδρύθηκε βιβλιοθήκη, ἡ μετέπειτα γνωστή ὡς Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας. Σύμφωνα μέ τόν Στράβωνα (XVII, 793 c),τό Μουσεῖον Ἀλεξανδρείας ἀποτελοῦσε τμῆμα τῶν πτολεμαϊκῶν ἀνακτόρων. Διέθετε «…περίπατον καί ἐξέδραν καί οἶκον μέγαν, ἐν ᾧ τό συσσίτιον τῶν μετεχόντων τοῦ Μουσείου φιλολόγων ἀνδρῶν…» καί «χρήματα κοινά…» τά ὁποῖα διαχειριζόταν «ὁ ἱερεύς ὁ ἐπί τῷ Μουσείῳ τεταγμένος…», προκειμένου νά καλύπτωνται οἱ δαπάνες λειτουργίας τοῦ ἱδρύματος. Τά μέλη τοῦ Μουσείου, οἱ «θιασῶται», δηλαδή οἱ λατρευτές τῶν Μουσῶν, σιτίζονταν δωρεάν, εἶχαν ὑψηλόν μισθό, «σύνταξιν», ἄμεση φορολογική ἀτέλεια καθώς καί ἔμμεση ἀπαλλαγή ἀπό συμμετοχή σέ δημόσιες χορηγίες, προκειμένου νά ἐπιδίδωνται ἀπερίσπαστοι στήν ἀνάπτυξη τῶν ἐπιστημῶν. Ἡ ἐπιδίωξη αὐτή καί τά πρός αὐτήν συνδεόμενα προνόμια τῶν λογίων τοῦ Μουσείου καί τῆς Βιβλιοθήκης προεκάλεσαν τή δηκτική παρουσίασή τους ἀπό τόν κυνικό φιλόσοφο καί σιλλογράφο Τίμωνα τόν Φλειούσιο, (περίπου 320-230π.Χ.): «πολλοί μέν βόσκονται ἐν Αἰγύπτῳ πολυφύλῳ βιβλιακοί χαρακίται ἀπείριτα δηριόωντες Μουσέων ἐν ταλάρῳ» (Σίλλοι, ἀπ. LX). Μέ τήν δηκτική αὐτή παρουσίαση ὑποδηλώνονται ἡ συστηματική ἐνασχόληση τῶν Ἀλεξανδρινῶν λογίων στήν ἔρευνα καί στή γραπτή τεκμηρίωσή της, ἡ ποικιλία τῶν ἐρευνητικῶν τους ἐνδιαφερόντων καί ἡ ἀπόστασή τους ἀπό τόν μέσο ἄνθρωπο τῆς ἑλληνιστικῆς καί ἀργότερα τῆς ἑλληνορωμαϊκῆς περιόδου, ἀπόσταση πού προεκλήθη ἀπό τήν «καθ’ ἕξιν φύσιν» πρός τήν ἔρευνα αὐτή. Τά «Συμπόσια»,κατά τά ὁποῖα οἱ «ἐνστατικοί» ἔθεταν τό πρός διερεύνηση πρόβλημα καί οἱ «λυτικοί» ἐπιχειροῦσαν τήν ἀνάλυση καί τήν ἐρμηνεία του, ἀποτελοῦν τό ἀρχαῖο πρότυπο διοργανώσεως συνεδρίων γιά τήν προαγωγή τῆς τεκμηριωμένης γνώσεως.
Ἡ Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας
Ἡ Βιβλιοθήκη τῆς Ἀλεξάνδρειας διακρινόταν σέ δυό ἐπιμέρους βιβλιοθῆκες.Ἡ πρώτη, πού ὀνομαζόταν «ἡ ἐντός» ἤ «τοῦ Βρουχείου» ἤ «Βασιλική» ἤ «τοῦ Μουσείου». Πρόσβαση καί μελέτη σ’αὐτήν εἶχαν μόνο τά μέλη τοῦ Μουσείου καί οἱ ἀνώτατοι κρατικοί ἀξιωματοῦχοι τῶν Πτολεμαίων. Ἡ δεύτερη ὀνομαζόταν «ἡ ἐκτός» ἤ «Ρακῶτις», ἤ «ἡ τοῦ Σεραπείου», εὑρίσκετο στόν τομέα τῆς πόλεως ὁ ὁποῖος ἐκατοικεῖτο κυρίως ἀπό Αἰγυπτίους. Ἀποτελοῦσε συνέχεια τοῦ ναοῦ τοῦ θεοῦ Σεράπιος, ἦταν μεταγενέστερη καί θυγατρική της πρώτης, καί ἡ πρόσβαση καί ἡ μελέτη σ’αὐτήν ἦταν ἀκώλυτες γιά ὅλους. Τό Μουσεῖον, ἡ Βιβλιοθήκη «ἡ τοῦ Μουσείου» καί τό «Σῶμα» τοῦ Ἀλεξάνδρου, δηλαδή ὁ ἱερός χῶρος ταφῆς καί ἐπίσημης λατρείας τοῦ Ἀλεξάνδρου ὡς θεοῦ, ἦσαν ἐντεταγμένα στό ἀνακτορικό συγκρότημα τῶν Πτολεμαίων. Μέ τήν συνίδευση αὐτήν φαίνεται πώς οἱ Πτολεμαῖοι προέβαλλαν τή λατρεία τοῦ Ἀλεξάνδρου ἀπό τόν ὁποῖον προερχόταν ἡ ἐξουσία τους, ἐδήλωναν τή νομιμότητά της καί ἐπεδίωκαν τή διασφάλισή της μέ τήν κατοχή καί τήν ἀξιοποίηση τῆς γνώσης. Ἡ ἔκταση καί ἡ ὑλοποίηση τῆς ἐπιδιώξεως αὐτῆς γίνονται φανερές ἀπό τό γεγονός ὅτι «Πτολεμαῖος ὁ Λάγου…τήν ὑπ’αὐτοῦ κατασκευασμένην βιβλιοθήκην ἐν Ἀλεξανδρείᾳ κοσμῆσαι τοῖς πάντων ἀνθρώπων συγγράμασιν ὅσα γε σπουδαῖα ὑπῆρχεν»(Εὐσεβίου, Ἱστορία Ἐκκλησιαστική,V 8,11).Ὁ συνολικός ἀριθμός τῶν βιβλίων καί στίς δυό βιβλιοθῆκες ὑπερέβαινε τίς 500.000.Ἡ βιβλιοθήκη «ἤ τοῦ Μουσείου» διέθετε 400.000 «συμμιγεῖς ἤ συμμείκτους βίβλους» καί 90.000 «ἀμιγεῖς ἤ ἁπλᾶς βίβλους»,ἡ ἀντίστοιχή «του Σεραπείου»,42.800″βίβλους».»Βίβλοι ἁπλαί» ἦσαν τά βιβλία ὅπου ἐπραγματεύετο ἕνα θέμα, καί ἀποτελοῦσαν αὐτοτελῆ συγγράμματα. Ἀντίθετα,»βίβλοι συμμιγεῖς», ἦσαν κύλινδροι μέ περισσότερα βιβλία ὅπου ἐπραγματεύοντο εἴτε τό ἴδιο θέμα εἴτε θέματα διαφορετικά.
Το Πρότυπο τῆς Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης υἱοθετεῖται ἀπό τήν Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη
Ἡ Βιβλιοθήκη «ἡ τοῦ Μουσείου» ἀπετέλεσε τό πρότυπο γιά τήν ἵδρυση καί τήν ὀργάνωση, ἀλλά καί τό κέντρον ἐφοδιασμοῦ, μεταξύ ἄλλων, καί τῆς δημόσιας Βασιλικῆς Βιβλιοθήκης καί τοῦ ἀντιγραφικοῦ ἐργαστηρίου, πού ἱδρύθηκαν στήν Κωνσταντινούπολη τό 357, ἀπό τόν αὐτοκράτορα Κωνστάντιο Β΄.Ἡ σημασία τοῦ γεγονότος αὐτοῦ καθίσταται φανερή ἀπό τό ὅτι ἡ Βασιλική Βιβλιοθήκη παρεῖχε τήν ὑποδομή γιά τήν ἀνάπτυξη καί τήν λειτουργία τοῦ πανεπιστημίου τῆς Μαγναύρας στήν Κωνσταντινούπολη, ἀπό τούς πρώτους βυζαντινούς χρόνους ὥς τήν Ἅλωση. Χάρη στό πανεπιστήμιο αὐτό διατηρήθηκαν οἱ κλασικές σπουδές. Ἡ μετακίνηση τῶν σπουδῶν αὐτῶν στή Δύση ἐπροκάλεσε τήν Ἀναγέννηση.
Τά αἴτια τῆς καταστροφῆς τῆς Βιβλιοθήκης
Κατά τήν πολιορκία τῆς Ἀλεξάνδρειας ἀπό τόν Καίσαρα, τό 47 π.Χ. μεγάλο τμῆμα τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Μουσείου κατεστράφη, ἀπό πυρκαγιά.Γιά τήν ἀναπλήρωση τῶν ἀπωλειῶν ὁ Ἀντώνιος, τό 41π.Χ., μετέφερε στήν Ἀλεξάνδρεια τήν Βιβλιοθήκη τῆς Περγάμου.Ἡ Βιβλιοθήκη τοῦ Σεραπείου ὑπέστη ἐκετεταμένες καταστροφές τό 272. Προφανῶς κατόπιν τοῦ διατάγματος τοῦ αὐτοκράτορος Θεοδοσίου (391), μέ τό ὁποῖον ἀπαγορευόταν ἡ λειτουργία ἱερῶν καί ἱδρυμάτων τῆς ἀρχαίας θρησκείας, ἡ βιβλιοθήκη αὐτή κατεστράφη ὁλοσχερῶς ἀπό ζηλωτάς μοναχούς.Ἡ ἐναπομείνασα Βιβλιοθήκη τοῦ Μουσείου κατεστράφη τό 642, μέ τήν ἀραβική κατάκτηση τῆς βυζαντινῆς Αἰγύπτου.Ἡ κατάκτηση αὐτή ἐμπνεόταν ἀπό τήν ἰδεολογία τοῦ ἱεροῦ ἰσλμαικοῦ πολέμου τῶν Ἀράβων κατά τῶν ἀπίστων, (τζιχάντ), καί πιθανόν στήν ἰδεολογία αὐτήν νά ὀφείλεται ἡ τελική καταστροφή τῆς Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης.
Νεώτεροι ἐρευνητές ὑποστηρίζουν ὅτι, μέ τήν ὁριστική καταστροφή τῆς βιβλιοθήκης αὐτῆς, χάθηκαν τά 4/5 τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γραμματείας.
1999
ΕΚΔΟΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΧΟΡΗΓΙΑ
ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΡΟΣ ΔΙΑΔΟΣΙΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΥΠΟ ΤΗΝ ΥΨΗΛΗΝ ΜΕΡΙΜΝΑΝ
ΤΩΝ ΕΞΟΧΩΤΑΤΩΝ ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Πηγή: romnios.gr
