Μεγάλη Παρασκευή - Το Μοιρολόι της Παναγίας
Η εβδομάδα των παθών του Κυρίου έχει να προσφέρει πλούσιο λαογραφικό υλικό.
Μέσα σ’ αυτό περιλαμβάνεται το Μοιρολόγι της Παναγίας που τραγουδιέται από γυναίκες το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης (μετά τα 12 Ευαγγέλια) ή το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής την ώρα που στολίζεται ο επιτάφιος.
Α) Ρίζες και επιρροές
Το μοιρολόγι της Παναγίας παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με ορισμένα βυζαντινά κείμενα όσο και με κείμενα της νεότερης λαϊκής παράδοσης. Το ύφος του εμφανίζει συγγένεια με τον Επιτάφιο θρήνο ή “Εγκώμια” που ψέλνονται το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής στην ακολουθία του Επιταφίου, ενώ οι λεπτομέρειες της αφήγησης παραπέμπουν σε νεότερα δημοτικά τραγούδια. Στα βυζαντινά κείμενα συγκαταλέγεται το Κοντάκιο του Ρωμανού “Είς τόν θρήνον της Θεοτόκου” (αρχές του 6ου αιώνα) που έχει τη μορφή δραματικού διαλόγου μεταξύ της Παναγίας και του Χριστού.
Τα Σταυροθεοτόκια, που αποδίδονται στον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ’ (9ος αιώνας) έχουν ως θέμα τους, επίσης, το θρήνο της Θεοτόκου στο Σταυρό.
Ύστερα από 5-6 αιώνες απαντάται στη δημώδη βυζαντινή ποίηση ο θρήνος της Παναγίας στη δημώδη γλώσσα. Άγνωστος ο συγγραφέας, ωστόσο ο αριθμός των χειρόγραφων που έχει σωθεί μαρτυρεί τη μεγάλη δημοτικότητα και διάδοσή του.
Εκτός από τη δημώδη ποίηση που προαναφέραμε, στη λόγια Βυζαντινή απαντάται η χριστιανική τραγωδία “Χριστός Πάσχων”, κείμενο το οποίο έχει απασχολήσει πολύ τους μελετητές.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι στο έργο αυτό, που αποτελείται από 2.600 στίχους οι 1.304 προέρχονται από γνωστές τραγωδίες (του Ευριπίδη, του Αισχύλου, του Λυκόφρονα). Ο συγγραφέας παραβάλλει την Παναγία με την Εκάβη,ενώ η Παναγία όταν θρηνεί χρησιμοποιεί τα λόγια της Μήδειας που θρηνεί για τα παιδιά της. Εκτός από τις επιδράσεις των κλασικών, το κείμενο αυτό έχει δεχτεί την επίδραση από το Κοντάκιο του Ρωμανού και τα Σταυροθετόκια.
Στο “Χριστό Πάσχοντα” εμφανίζεται η έκκληση της Παναγιάς στο Χριστό να φανερώσει τη θεϊκή του φύση, το θέμα της απόγνωσής της και της επιθυμίας της να αυτοκτονήσει, καθώς και το παράπονό της πως θα απομείνει ολομόναχη αν την εγκαταλείψει ο γιος της. Η απελπισία αυτή της Παναγίας παρουσιάζεται ως βασικό μοτίβο σε νεότερα δημοτικά τραγούδια, καθώς επίσης και το ζήτημα της κατάρας της Παναγίας, βασικό μοτίβο στο μοιρολόγι της Παναγίας.
Στον Επιτάφιο θρήνο, που ψάλλεται τη Μεγάλη Παρασκευή,η Παναγία είναι το κεντρικό πρόσωπο, αν και σε λίγα μόνο τμήματα μιλάει η ίδια. Δυνατές εικόνες και συμβολισμοί δίνουν μια χριστιανική αντίληψη για τη σχέση του φωτός με το σκοτάδι, της ζωής και του θανάτου.
“Υπό την εκρύβης, ωσπέρ ήλιος, νυν και νυκτί τη του θανάτου κακαλύψαι, άλλ’ ανάτειλον φαιδρότερον, Σωτήρ”
Ο Χριστός ως ήλιος και πρωταρχική πηγή φωτός κατεβαίνει στον Άδη στερώντας από τη γη το φως του.
Η φύση παρακολουθεί την κάθοδο αυτή και συμμετέχει στο θρήνο για τον Πάσχοντα Θεό.
“Ω βουνοί και νάπαι και ανθρώπων πλήθυς, κλαύσατε και πάντα θρηνήσατε συν εμοί τη του Θεού ημών μητρί”
Η επίκληση της Θεοτόκου να συμμετάσχει και η φύση στο θρήνο της, παραπέμπει στην επίκληση της Αφροδίτης, που στον Επιτάφιο του Βίωνα, παρακαλεί τα βουνά, τις κοιλάδες, τα ποτάμια, να θρηνήσουν μαζί της τον Άδωνη.
Από τους μελετητές γίνεται παραλληλισμός του Άδωνη με το Χριστό και πιστεύεται ότι η χαμένη άνοιξη και νιότη ταυτίζονται με το θείο.
Ο Επιτάφιος θρήνος, σε σχέση με το Μοιρολόγι της Παναγιάς, είναι κείμενο με έντονη εικονοποιία, το οποίο επεξεργάζεται ιδιαίτερα τα λυρικά του στοιχεία.
Στο Μοιρολόγι της Παναγίας, παράλληλα με το θρήνο έχουμε και αφήγηση των γεγονότων. Γι’ αυτό και το συγκεκριμένο τραγούδι το κατατάσσουμε στις παραλογές και όχι στους θρήνους. Ας σημειωθεί ότι με τον όρο παραλογή αναφερόμαστε σε δημοτικά τραγούδια που, ενώ εμπεριέχουν θρήνο, εξιστορούν κάποια γεγονότα.
Β) Το Μοιρολόγι της Παναγίας
Το Μοιρολόγι της Παναγίας απαντάται με πολλές παραλλαγές. Στις περισσότερες απ’ αυτές το Μοιρολόγι ξεκινάει με την περιγραφή του σκοτεινιασμένου ουρανού και της γκρίζας μέρας αφού, αμέσως μετά, εξαγγέλει το λόγο:
Σήμερα μαύρος ουρανός
σήμερα μαύρ’ ημέρα
σήμερα εσταυρώσανε
των πάντων βασιλέα.
Η φύση φαίνεται εδώ να συμπάσχει με την Παναγία, η οποία, σε μια παραλλαγή από τη Σκλυβρία της Θράκης, αναγνωρίζει στον ουρανό δυσοίωνα σημάδια, τη μέρα της Σταύρωσης:
Βλέπει τον ουρανό θαμπό
και τ’ άστρα φουρκωμένα
και το φεγγάρι το λαμπρό
στο αίμα βουτηγμένο.
-Τι έχεις,ήλιε,κι είσαι θαμπός;
αστρί μου φουρκωμένο;
και συ φεγγάρι μου λαμπρό
στο αίμα βουτηγμένο;
Ο ουρανός με τ’ άστρα, το φεγγάρι και ο ήλιος είναι μοτίβο που αναφέρεται σε πολλά δημοτικά μας τραγούδια. Ανάλογο κοινό μοτίβο ως προς τα ακριτικά μας τραγούδια, που φαίνεται ότι δανείστηκε απ’ αυτά το Μοιρολόγι της Παναγίας, είναι το μοτίβο της λιποθυμίας. Η Παναγία όταν πληροφορείται τη σύλληψη και το βασανισμό του Μονογενή της χάνει τις αισθήσεις της. Οι γυναίκες προσπαθούν να τη συνεφέρουν ρίχνοντάς της άφθονο νερό. Το μοτίβο αυτό της λιποθυμίας είναι επαναλαμβανόμενο.
Σαν τ’ άκουσε η Δέσποινα
πέφτει λιποθυμάει.
Τρία σταμνιά ροδόνερο
τρία σταμνάκια μόσχο
και τρία σταμνιά ανθόνερο
ως να τη συνεφέρει.
Η μετατροπή του νερού σε ανθόνερο και ροδόνερο παραπέμπει στα μύρα που φέρνουν οι μυροφόρες για να ράνουν μ’ αυτά το σώμα του Χριστού, στον Επιτάφιο θρήνο:
“Έρραναν τον τάφο, αι μυροφόραι μύρα λίαν πρωί ελθούσαι”.
Στοιχεία από τα εγκώμια δανείζεται αρκετά το Μοιρολόγι της Παναγίας:
Π.χ. Γιόκα μου πού είν’ τα κάλλη σου πού είναι η ομορφιά σου;
“Ω γλυκό μου έαρ, γλυκύτατο μου τέκνο πού έδει σου το κάλλος;”
Εντονότατη είναι η παράθεση στοιχείων από τη Χριστιανική παράδοση. Στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο, η Παναγία με τον αγαπημένο μαθητή του Χριστού, τον Ιωάννη,βρίσκονται κάτω από το Σταυρό.
Ο Ιησούς, τότε, αναθέτει στον Ιωάννη να φροντίσει τη μητέρα του, ενώ στη Θεοτόκο λέει “γύναι, ιδέ ο υιός σου”. Τα λόγια αυτά περνούν και στο Μοιρολόγι ως διάλογος με τον Ιωάννη:
“Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε
και βαπτιστή του γιού μου
εμένα είναι γιόκας μου
και σένα Δάσκαλός σου”.
Εδώ, ο μαθητής του Χριστού Ιωάννης συγχέεται με τον Ιωάννη το βαπτιστή. Η παράδοση φαίνεται πως συγχέει τα κείμενα λόγω, ίσως, της παρανόησης των κειμένων των Ευαγγελίων.
Η Παναγία διακατέχεται από πόνο και οργή για την άδικη καταδίκη του γιου της γι’ αυτό και μέσα στον ολοφυρμό της χρησιμοποιεί την κατάρα. Στη συγκεκριμένη παραλλαγή η Παναγία καταργιέται τον αθίγγανο που φτιάχνει καρφιά, αλλά και την Αγία Καλή, η οποία ως πρόσωπο φαίνεται ότι αποτελεί παράλληλο επιβίωμα της αρχαίας Καλλίστης.
Αξίζει να σταθούμε σ’ αυτό το σημείο για να δούμε την επιρροή του μύθου στη λαϊκή μας παράδοση και στο δημοτικό τραγούδι.
Η Αγία Καλή θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ταυτίζεται με την Αρτέμιδα Καλλίστη ή με την Κλα, την αρχόντισσα των νεράιδων ή την Καλή, κόρη ή αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή ακόμα με την Καλή των Ορέων της βυζαντινής παράδοσης, που θεωρείτο προστάτιδα της μαγείας και των πονηρών πνευμάτων.
Στο Μοιρολόγι της Παναγίας, η Αγία Καλή παρατηρεί:
-Ποιος είδε γιο εις το σταυρό
-Ποιος είδε γιο εις το σταυρό
και μάνα στο τραπέζι;
Η παρατήρηση αυτή εξοργίζει την Παναγία γι’ αυτό και της ανταπαντά με την κατάρα. Η προτροπή του Χριστού προς τη Μητέρα του να επιστρέψει στο σπίτι και να ετοιμάσει τραπέζι με κρασί και παξιμάδια αποτελεί στοιχείο του εθίμου της παρηγοριά (δείπνο μετά από κηδεία). Το έθιμο αυτό είναι ειδολωλατρικό επιβίωμα που αφομοιώθηκε από τη χριστιανική παράδοση και συνεχίζεται μ’ έναν άλλο τρόπο ως τις μέρες μας.
Γ)Το Μοιρολόγι της Παναγίας ως στοιχείο εθίμου
Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, όταν βγει ο Εσταυρωμένος και τελειώσει η ακολουθία των 12 Ευαγγελίων, σε πολλά μέρη μένο0υν στην εκκλησία μαυροφορεμένες γυναίκες και τραγουδούν το Μοιρολόγι της Παναγίας.
Κάνουν ολονυκτία κοντά στο Χριστό, θρηνώντας με μοναδικό τρόπο. Ο πόνος της Παναγίας σμίγει με το δικό τους πόνο.
Σε άλλα μέρη το Μοιρολόγι της Παναγίας συνδυάζεται με το στόλισμα του Επιταφίου το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής. Γυναίκες και κορίτσια μαζεύονται από νωρίς στην εκκλησία για να στολίσουν με λογής λογής λουλούδια τον Επιτάφιο. Προσκυνητές περνούν καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας να προσκυνήσουν, ενώ ο θρήνος των γυναικών συνεχίζεται μέχρι την ώρα που θα χτυπήσουν οι καμπάνες για την ακολουθία του Επιταφίου.
ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Σήμερα μαύρος ουρανός
σήμερα μαύρ’ ημέρα
σήμερα εσταυρώσανε
των πάντων βασιλέα.
.
Οι φθονεροί Αρχιερείς
και γραμματείς οι πρώτοι
χρήματα έταζαν πολλά
για ν’ αύρουν τον προδότη.
.
Ως ήταν πρέπον και τιμή
δώρα να ετοιμάσουν
συβούλιον εποίησαν
αυτόν δια να πιάσουν.
.
Με δολερόν συμβούλιον
έστησαν την παγίδα
και έπιασαν τον δολερόν
Απόστολον Ιούδαν.
.
Σημαίνει η γης σημαίν’ ο Θεός
σημαίνουν τα ουράνια
σημαίνει κι Αγιά Σοφιά
μι τσ’ δικουχτώ καμπάνες.
.
Β’ ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ
Τώρα είν’ Αγιά Σαρακοστή
τώρα είν’ Άγιες ημέρες
που λειτουργούν οι Εκκλησιές
και ψέλνιν η παπάδις.
.
Άκου βροντές και αστραπές
και ταραχές μεγάλες
βγαίνει να δει στην πόρτα της
να δη στη γειτονιά της.
.
Βλέπει, τον ουρανό θαμπό
και τ’ άστρα βουρκωμένα
και το φεγγάρι το λαμπρό
στο αίμα βουτηγμένο.
.
Βλέπει τον Γιάννη κ’ έρχεται
δαρμένο και κλαμένος.
.
-Τι έχεις Γιάννη μου και κλαις
κι είσαι βουρκωμένος;
.
-Δεν έχω στόμα να σιο πω
μιλιά να στ’ ομιλήσω
μήτε καρδιά μου το κρατά
να στο ομολογήσω.
Τον Δάσκαλό μου πιάσανε
οι άνομοι Εβραίοι
οι άνομοι και τα σκυλιά
κι οι τρισκαταραμένοι.
.
Σαν τ’ άκουσε η Δέσποινα
πέφτει λιποθυμάει.
.
Τρία σταμνιά ροδόνερο
τρία σταμνάκια μόσχο
και τρία σταμνιά ανθόνερο
ως να τη συνεφέρει.
.
Κι όταν την συνεφέρανε
Αυτόν τον λόγο λέει:
.
-Ανάθεμά σε ατσίγγανε
εσύ και τα παιδιά σου
εσύ και φαμίλλια σου
κι όλα τα γονικά σου
.
Ανάθεμά σε ατσίγαννε
χαΐρι να μην κάνεις
ούτε ψωμί στο ράφι σου
ποτέ να αποτάξεις.
.
Πέρνουν το στρατί στρατί
στρατί το μονοπάτι
και το στρατί τους έβγαλε
μπρος στου Πιλάτ’ την πόρτα.
.
Βλέπουν την πόρτα σφαλιστή
και τα κλειδιά παρμένα
και τ’ αψηλά παράθυρα
σφιχτά μανταλωμένα.
.
Άνοιξε η πόρτα του ληστού
κι η πόρτα του Πιλάτου
κι η πόρτα από το φόβο της
ανοίγει μοναχή της.
.
Βλέπει δεξά βλέπει ζερβά,
κανέναν δεν γνωρίζει
βλέπει και ξαναδεύτερα
βλέπει τον Άγιο Γιάννη,
.
-Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε
και βαπτιστή του γιού μου
εμένα είναι γιόκας μου
και σένα Δάσκαλός σου
.
-Δεν έχω στόμα να στο πω
μιλιά να στ’ ομιλήσω
μήτε καρδιά μου το βαστά
να στ’ ομολογήσω.
Βλέπεις Εκείνον τον γυμνό
τον παραπονεμένο;
όπου φορεί στην κεφαλή
τ’ ακάνθινο στεφάνι;
Εκείνος είν’ ο γιόκας σου
και μένα Δάσκαλός μου.
.
Πάει κοντά η Παναγιά
Και τον επροσκυνάει
-Κατέβα γιε μου χαμηλά,
να σε γλυκοφιλήσω
να βγάλω τη χρυσή ποδιά
το αίμα να σκουπίσω.
.
-Άντε μάνα στο σπίτι μας
και διάφορο δεν έχεις
και το Μεγάλο Σάββατο
κάτσε να μ’ απαντέχεις
Βάλε κρασί στον μαστραπά
κι αφράτο παξιμάδι
να φάν’ η μάνες για παιδιά
και τα παιδιά για μάνες
να φάνε κ’ η καλόπαντρες
για τους καλούς τους άντρες.
.
Πήραν το στρατί στρατί
στρατί το μονοπάτι
και το στρατί τους έβγαλε
στης Παναγιάς την πόρτα.
.
Βάζει κρασί στον μαστραπά
αφράτο παξιμάδι
και φάγαν μάνες για παιδιά
και τα παιδιά για μάνες.
.
Φάγαν κ’ η καλόπαντρες
για τους καλούς τους άντρες.
Περνά κ’ η Άγια Καλή
και το χαμογελάει
.
-Ποιος είδε γιο εις το σταυρό
και μάνα στο τραπέζι;
.
-Α, να χαθείς, Άγια Καλή
ποτέ να μη γιορτάζεις,
ποτέ να μη βρεθεί κανείς
κεράκι να σ’ ανάβει.
.
Όποιος τ’ ακούει σώνεται
κι όποιος το λέει αγιάζει
κι όποιος το
καλοαφουγκράζεται
παράδεισο θα λάβει.
Πόλυ Βασιλάκη, Περιοδικό Παράθυρο στην Εκπαίδευση του παιδιού, τεύχος 20, Μάρτιος-Απρίλιος 2003.
- See more at: http://www.pronews.gr/portal/20160429 Οι στιγμές όπου οι επιστήμονες γονάτισαν μπροστά στον Πανάγιο Τάφο και μαζί τους γονάτισε και όλη η Οικουμένη
Στο ιερό κουβούκλιο του Πανάγιου Τάφου, μάς είχε ξεναγήσει η επικεφαλής της ομάδας του ΕΜΠ κυρία Τόνια Μοροπούλου κατά την περίοδο της αναστήλωσης και των προσφάτων εργασιών.
Το συγκλονιστικό βίντεο παρουσιάζουμε σήμερα, 25 Απριλίου 2019, με αφορμή τη Μεγάλη Εβδομάδα:
Μια ομάδα Ελλήνων επιστημόνων από το ΕΜΠ ήταν αυτή που κατάφερε να αναστηλώσει την πηγή του Θαύματος που γέννησε τη ζωή εις τους αιώνας των αιώνων.
Είναι πολύ σπουδαίο να μπορεί κανείς να βρεθεί μαζί με την επιστημονική ομάδα στον Πανάγιο Τάφοκαι να ζήσει τις συγκλονιστικές στιγμές ενός θαύματος, αφού, όπως θα δείτε, το τηλεοπτικό μας συνεργείο βρέθηκε βήμα βήμα στην περιήγηγη της Τόνιας Μοροπούλου, η οποία καθοδηγούσε τις εργασίες.
Δείτε την περιήγηση μέσα στο κουβούκλιο και μάθετε για τις χειρουργικές επεμβάσεις που έγιναν στον τάφο όπου...
Το Τέλος των Σταυρωτών του Χριστού
«Ως γενάρχην των έχουν όχι πλέον τον Αβραάμ, αλλά τον Ιούδαν τον Ίσκαριώτην».
Παρακάτω θα διαβάσετε ένα απόσπασμα από ένα υπέροχο βιβλίο που είχα βρει τυχαία (;) πριν αρκετά χρόνια, κρυμμένο μαζί με άλλα παλιά βιβλία, σε κάποιο πατάρι. Λέγεται «Η Δίκη του Χριστού» και είναι του Νικολάου Πετρόπολου, θεολόγου - Γυμνασιάρχου. Η κύρια προσπάθεια αυτού του αξιόλογου αλλά ελάχιστα γνωστού βιβλίου, είναι να ...αναλύσει διεξοδικά την δίκη του Χριστού εξ απόψεως νομικής. Η αλήθεια είναι ότι στην δίκη του Ιησού Χριστού καταλύθηκε κάθε έννοια δικαίου και είναι σίγουρο ότι στον σύγχρονο νομικό κόσμο δεν θα μπορούσε να σταθεί μια τέτοια δίκη -παρωδία.
Στον πρόλογο του βιβλίου διαβάζουμε:
«Η καταδίκη και η σταύρωση του Χριστού περιβεβλημένη τύπους μόνον νομικούς αποτελεί το τρανότατον παράδειγμα δικαστικής δολοφονίας εις τα δικαστικά χρονικά. Όλοι οι παραδεδειγμένοι τύποι της νομικής διαδικασίας κατά την δίκην περιεφρονήθησαν και διεστρεβλώθησαν, όπως εκμαιευθή εκβιαστικώς μια άδικος καταδικαστική απόφασις.
….Η πρώτη παρανομία εσημειώθη δια του γεγονότος, ότι η σύλληψις του Χριστού έλαβε χώραν εν καιρώ νυκτός• δευτέρα εις την παραπομπήν Αυτού ενώπιον του Άννα του αρχιερέως του προηγουμένου έτους, όστις αναρμοδίως και αντιδικονομικώς προέβη εις προανάκρισιν του Κυρίου• τρίτη εις την κακήν σύνθεσιν του Συνεδρίου, με πρόεδρον τον κωλυόμενον, ως προεδρεύσαντα εις προηγούμενον μυστικόν συμβούλιον, Καϊάφαν•τετάρτη εις την έλλειψιν κατηγορητηρίου• πέμπτη εις την ασυμφωνίαν των βιαίως στρατολογηθέντων μαρτύρων κατηγορίας•έκτη εις το γεγονός ότι η θανατική καταδίκη εστηρίχθη επί μόνης της ομολογίας του κατηγορουμένου• εβδόμη εις την μεταβολήν των δικαστών εις κατηγόρους ενώπιον του Πιλάτου• ογδόη εις την έλλειψιν δημοσιότητος κατά την ενώπιον τούτου διαδικασίαν•ενάτη εις το ότι ο Ιησούς εκηρύχθη αθώος υπό του μόνου αρμοδίου, προκειμένου περί καταδίκης εις θάνατον δικαστηρίου•δεκάτη εις το ότι η απόφασις - καταδίκη εις θάνατον - ήτο δυσανάλογος προς την βαρύτητα των κατά του κατηγορουμένου ενδείξεων και πολλαί άλλαι, τας οποίας εν τη οικεία θέσει θέλομεν αναπτύξει».
Το βιβλίο, το οποίο ίσως μόνο σε κάποια παλαιοβιβλιοπωλείαβρεθεί, γράφτηκε το 1967 και όπως είδατε, γράφτηκε στην καθαρεύουσα. Ας με συγχωρήσουν οι φίλοι της καθαρεύουσας, αλλά ο ΚΟ παραθέτει παρακάτω ένα απόσπασμα του βιβλίου ελαφρώς προσαρμοσμένο στη σύγχρονη γλώσσα προκειμένου να διαβαστεί πιο ευχάριστα.
Το Τέλος των Σταυρωτών του Χριστού
Και τώρα ας δούμε εν συντομία ολόκληρη την αλληλουχία των γεγονότων της ζωής των ενόχων του αίματος του Ιησού, εις τους οποίους ενόχους πραγματοποιήθησαν οι λόγοι του Δαυίδ: «Έκχεον επ’ αύτούς την οργήν σου και ο θυμός της οργής σου καταλάβοι αυτούς• γενηθήτω η έπαυλις αυτών ηρημωμένη. .. Εξαλειφθήτωσαν έκ βιβλίου ζώντων και μετά δικαίων μη γραφήτωσαν» (Ψαλμ. κη΄25-29). Εκείνος, που αναγινώσκει την ιστορίαν της καταστροφής των Ιεροσολύμων από τον Εβραίο ιστορικό Ιώσηπο, δεν είναι δυνατόν παρά να καταληφθεί υπό φρίκης και τρόμου…..
Τριάκοντα επτά μόλις έτη από του φοβερού εγκλήματος του Γολγοθά, ήτοι το 70 μ.Χ. η πόλη των Ιεροσολύμων περιεκυκλώθη υπό του Ρωμαίου στρατηγού Τίτου και οι κάτοικοι αυτής απειλήθηκαν με ολοκληρωτική καταστροφή. Η πολιορκία έγινε στενότερη και η πείνα φρικαλεώτερη. Το αίμα έρρευσε άφθονο στις οδούς της πόλεως και οι φλόγες των πυρπολουμένων οικιών ανεχαιτίζοντο υπό του αίματος των υπερασπιστών της πόλεως.
Χιλιάδες κάθε ημέρα υφίσταντο μαρτυρικό θάνατον αλλά είναι άξιο παρατηρήσεως, πράγμα που μαρτυρεί την κατ’ αυτών δίκαιη κρίση του Θεού, ότι πολλοί από αυτούς πέθαναν με σταυρικό θάνατο. Μάλιστα τόσο πλήθος κατά την άλωση της πόλεως των Ιεροσολύμων σταυρώθηκε, ώστε, καθώς μαρτυρεί ο ίδιος ο Ιώσηπος, δεν υπήρχαν ούτε σταυροί αρκετοί, ούτε τόπος για την τοποθέτηση των εσταυρωμένων. Η ιστορική δικαιοσύνη ικανοποιείται κατά τρόπον εκπληκτικό. «Το αίμα αυτού εφ’ ημάς και επί τα τέκνα ημών» (Ματθ. κζ΄3) δεν φώναζαν ωρυόμενοι της Ιερουσαλήμ οι όχλοι με τους άρχοντές τους και τους καθοδηγούς τους, τους Αρχιερείς, τους Γραμματείς, τους Φαρισαίους και Σαδδουκαίους; Και η λυσσαλέα αυτή κραυγή τους έφερε διά μέσου των αιώνων την μάλλον καταπληκτική και μοναδική ποινική κύρωση….
Ο Ιουδαϊκός λαός υπήρξε ο μάλλον σκληροτράχηλος.Εφόνευσε τόσους προφήτες, και την κακουργία του κορύφωσε δια του φόνου του Χριστού. Το αίμα των αθώων και των αγίων τον εύφραινε και εξασκούσε σε αυτόν κάποιου είδους γοητευτική μέθη. Μόνος του με αυτό τον τρόπο χάλκευσε την κατάρα επί της κεφαλής του, η οποία καταδιώκει αυτόν επί είκοσι ήδη αιώνες…..
Η καταστροφή της πόλεως που ακολούθησε υπήρξε ολοσχερής, μολονότι οχυρά φρούρια την υπεράσπιζαν, καθώς αναφέρει ο Ιώσηπος, όχι μόνον κατεκάη, αλλά και ανεσκάφη δι’ αρότρου. Υπό τα φρικώδη ερείπια της πόλεως εδέησε να ταφεί και ένα μέγα μέρος των εθνικών τους ονείρων.
Σε ερείπια δε κατήντησε και ο μεγαλοπρεπής Ναός του Σολομώντος, ο οποίος μέχρι σήμερα δεν κατέστη δυνατόν να ανοικοδομηθεί παρά τον διακαή των Εβραίων πόθο.
Αλλά και υπό του αυτοκράτορος Αιλίου Αδριανού κατεστράφη τελείως η πόλη των Ιεροσολύμων. Ονόμασε τη νέα πόλη Aelia Capitolia. Αιλίαν μεν από το όνομά του, Καπιτωλία δε για το ναό του Καπιτωλίου Διός, στη Ρώμη. Του οποίου ο ναός οικοδομήθηκε επί των ερειπίων του καταστραφέντος Ναού του Σολομώντος. Σήμερα η πόλη των Ιεροσολύμων είναι κτισμένη ακριβώς επί του τόπου εκείνου όπου ήταν και επί Αδριανού η Αίλια Καπιτωλία.
Όλοι οι άνθρωποι έχουν λατρεία, ναούς, ιερά, πατρίδα και ιδανικά. Οι Ιουδαίοι όμως τραπέντες εις άτακτον φυγήν από τη γη των πατέρων τους, στερούνται των πάντων…
Οι Σιωνιστές αγωνίσθηκαν επί πολλά έτη για την εθνική τους αποκατάσταση και ύστερα από πολλές και μακροχρόνιες προσπάθειες και ύστερα από περιπλανήσεις είκοσι περίπου αιώνων και εξοντωτικούς διωγμούς, μόλις κατά το έτος 1948 κατόρθωσαν, με απόφαση των Ηνωμένων Εθνών να ιδρύσουν σε ένα μόνο τμήμα της Παλαιστίνης το αναιμικό και ανεξάρτητο κράτος του Ισραήλ, που αριθμεί περί τα τρία εκατομμύρια κατοίκους….
Μέχρι λοιπόν τού έτους 1948 δέκα πέντε ολόκληρα εκατομμύρια Εβραίων, αλλά και μέχρι σήμερον ακόμη οι περισσότεροι τούτων είναι διασκορπισμένοι όπου φυσάει κάθε άνεμος. Δεν υπάρχει γωνία της γης σε Ευρώπη, Ασία, Ιταλία, Ελλάδα, Αμερική και Πολυνησία όπου να μη συναντήσει κάποιος έναν Εβραίο. ΟΣτράβων έγραφε, με αντισημιτική βέβαια υπερβολή, ότι στην εποχή του Σύλλα δεν υπήρχε πόλις στην οποία να μην έχουν εισδύσει οι Ιουδαίοι. Διεσκορπίσθησαν θα είπητε και πολλοί Έλληνες και πολλοί Φοίνικες, αλλά δια να ιδρύσουν αποικίας, δια να κατακτήσουν αγοράς και διά να εξαπλωθούν εις τον κόσμον, άλλο εξάπλωσις και άλλο διασπορά. Ενώ οι Εβραίοι περιφέρονται ξηράν και θάλασσαν, χωρίς πατρίδα και θυσιαστήριον, μαινόμενοι δια το αργύριον όπως ο Ιούδας. Ως γενάρχην των έχουν όχι πλέον τον Αβραάμ, αλλά τον Ιούδαν τον Ίσκαριώτην. Ως αργυρόδουλοι μέχρι μανίας απολαμβάνουν κατά τρόπον μυστηριώδη, αλλά και ψηλαφητόν το βάρος του μεγάλου των εγκλήματος και αποδεικνύουν με τον τρόπον αυτόν της ζωής των το δίκαιον της κατάρας, ήτις τους βαρύνει και της τιμωρίας, ήτις εξακολουθεί να τους μαστίζει. Και αυτή η μανία τουαντισιωνισμού των Χιτλερικών κατά το δεύτερον παγκόσμιον πόλεμον, παρά την πικρίαν, την οποίαν όλοι μας εδοκιμάσαμεν δι’ αυτήν, δεν αποκλείεται να αποτελεί αύτη εν μέρος από την οργήν του Θεού και την κατάραν των σταυρωτών του Χριστού.
ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ
ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ
Η ιστορία της Λόγχης και ο Εκατόνταρχος που Μαρτύρησε για τον Χριστό
Η λόγχη βρίσκεται στο παλάτι του Χόφμπουργκ στη Βιέννη και ανήκε στον Καρλομάγνο.
Ο επίσημος οδηγός για τα εκθέματα του Χόφμπουργκ αναφέρει πως η λόγχη φτιάχτηκε από ένα από τα καρφιά που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη Σταύρωση του Xριστού, και με τα χρόνια, μετά τον Καρλομάγνο, έφτασε να θεωρείται ότι είναι η αυθεντική λόγχη του Λογγίνου.
Πιο γνωστή κατά το μεσαίωνα ήταν μια λόγχη που είχε χρησιμοποιήσει μια αντιχριστιανική ομάδα για να «επιτεθεί» σε ένα άγαλμα του Χριστού. Σύμφωνα με την ‘ιστορία’ το άγαλμα μάτωσε και η λόγχη έγινε αντικείμενο τιμής, αφού θεωρήθηκε η αιτία ενός θαύματος.
Ύστερα από αυτό έπεσε στην αφάνεια, για να αποκαλυφθεί σε ένα όραμα αιώνες αργότερα, το 1099, στους σταυροφόρους που πολιόρκησαν την Αντιόχεια.
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το που...
Μητροπολίτης Σιδηροκάστρου: Κανένας πρωθυπουργός ή υπουργός δεν έχει το δικαίωμα να στερεί τη Θεία Κοινωνία από τους πιστούς..
Ανοικτή επιστολή με παραλήπτες τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, Στέλιο Πέτσα, τον υφυπουργό Πολιτικής Προστασίας, Νίκο Χαρδαλιά και τον λοιμωξιολόγο, Σωτήρη Τσιόδρα έστειλε ο μητροπολίτης Σιδηροκάστρου Μακάριος για τα περιοριστικά μέτρα της κυβέρνησης τη Μεγάλη Εβδομάδα.
Αρχικά, στην επιστολή του πρώτα εξέφρασε τις ευχές και τα συγχαρητήριά του για τον αγώνα που κάνουν και στη συνέχεια μιλά για την έντονη αντίδραση των πολιτών για τα πολύ σκληρά μέτρα ενάντια στην πίστη και την Εκκλησία.
«Λυπούμεθα που δεν δεχθήκατε να υλοποιήσετε με πνεύμα συνεργασίας και με τις δικές σας σοφές υποδείξεις ούτε ένα εκ των μέτρων που σας πρότεινε η Διαρκής Ιερά Σύνοδος» επισημαίνει μεταξύ άλλων ο μητροπολίτης Σιδηροκάστρου.
Σε άλλο σημείο, προσθέτει: «Η Θεία Κοινωνία είναι ένα εκ των σπουδαίων ευεργετημάτων και των δωρεών του Θεού σε μας τους ανθρώπους και δεν το διαπραγματευόμεθα. Ουδείς λαϊκός, Βασιλιάς, Πρόεδρος, Πρωθυπουργός ή Υπουργός έχει το δικαίωμα να στερεί την Θεία Κοινωνία από τους πιστούς».
Αναλυτικά επιστολή του μητροπολίτη Σιδηροκάστρου:
Ἀγαπητοί μου Ὑπουργοί κ. Πέτσα καί κ. Χαρδαλιά καί Λοιμοξιολόγε κ. Τσιόδρα,
Μέ τήν παροῦσα μου ἀνοικτή ἐπιστολή ὡς ὁ ἔσχατος Ἀκρίτας Ἕλλην Πολίτης, καί ὄχι ὠς μέλος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, θέλω νά σᾶς πῶ μαζί μέ τά συγχαρητήριά μου καί τίς εὐχές μου στό Θεό γιά τόν τιτάνιο ἀγῶνα πού κάνετε ὅτι:
Α) Ἐμεῖς μέχρι σήμερα δείξαμε μεγάλη ὑπακοή καί ὑπομονή στά ὅσα σεῖς νομοθετήσατε καί καλῶς ἐπράξατε γιά τό κοινό καλό καί τήν ὑγιεία ὅλων τῶν Ἑλλήνων καί θά συνεχίσουμε τό αὐτό νά πράττουμε.
Β) Εἰς οὐδέν τῶν μέτρων ἀντιταχθήκαμε καί δέν θά τό κάνουμε γιατί δέν ἐπιδιώκουμε νά διχάσουμε τόν λαό μας παρά μέ ἑνότητα καί ἀλληλοϋποστήριξη νά ξεπεράσουμε τίς δυσκολίες πού διερχόμεθα.
Γ) Σᾶς ἐκφράζω τήν ὅλο καί πιό πολύ διογκούμενη ἔντονη ἀντίδραση τῶν πολιτῶν τῆς περιοχῆς μας καί εὐρύτερα γιά τά πολύ σκληρά μέτρα ἐνάντια στήν πίστη μας, στήν Ἐκκλησία μας καί στίς παραδόσεις μας κατά τήν δύσκολη περίοδο τῶν ἑορτῶν τοῦ Πάσχα πού διερχόμεθα.
Δ) Λυπούμεθα πού δέν δεχθήκατε νά ὑλοποιήσετε μέ πνεῦμα συνεργασίας καί μέ τίς δικές σας σοφές ὑποδείξεις οὔτε ἕνα ἐκ τῶν μέτρων πού σᾶς πρότεινε ἡ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος.
Ε) Ἡ Θεία Κοινωνία εἶναι ἕνα ἐκ τῶν σπουδαίων εὐεργετημάτων καί τῶν δωρεῶν τοῦ Θεοῦ σέ μᾶς τούς ἀνθρώπους καί δέν τό διαπραγματευόμεθα. Οὐδείς λαϊκός, Βασιλιάς, Πρόεδρος, Πρωθυπουργός ἤ Ὑπουργός ἔχει τό δικαίωμα νά στερεῖ τήν Θεία Κοινωνία ἀπό τούς πιστούς.
Τοῦτο εἶναι ἀποκλειστικό δικαίωμα τῆς Ἐκκλησίας καί μέ πολλή συστολή τό στεροῦμε ἀπό κάποιον ὅταν πρέπει καί γιά λόγους καθαρά πνευματικούς καί ὄχι γιά ἄλλο λόγο. Γι’ αὐτό δέ σᾶς τό ἐκχωροῦμε.
Στ) Ὁ καθείς μπορεῖ νά ἔχει τίς ἀπόψεις του γιά τή Θεία Κοινωνία καί δέν ὑποχρεοῦται νά κοινωνήσει. Γιά μᾶς ὅμως εἶναι ἡ ζωή μας καί τό περίσσευμα τῆς ζωῆς μας.
Ζ) Στούς Χριστιανούς μας πού ἐνήστευσαν καί νηστεύουν 50 μέρες γιά νά...
Κάποιος πήρε συνέντευξη από τον διάβολο (Πρέπει να το διαβάσετε)
Διάβολος: Καλησπέρα, παιδί μου. Χαίρομαι που σε βλέπω.
Εγώ αντίθετα δεν χαίρομαι καθόλου και δεν είμαι παιδί σου!
Ώστε ανήκεις στον «Άλλο» ε;
Ανήκω στον «Ένα».
Τελοσπάντων. Πολλοί έχουν αυτή την αυταπάτη, αλλά στην ουσία είναι δικοί μου.
Ακόμα και ο Γιος του «Άλλου» είπε ότι πολλοί θα λένε «Κύριε, Κύριε δεν κάναμε θαύματα στο Όνομά Σου;» και Εκείνος θα τους πει, «Φύγετε από εμένα οι εργάτες της ανομίας. Ποτέ δεν σας γνώρισα.» Ε, εγώ τους γνώριζα και πολύ καλά μάλιστα.
Αν έχω πολλούς που κάνουν θαύματα, φαντάσου πόσους έχω που δεν κάνουν θαύματα.
Λοιπόν εγώ δεν είμαι σαν κι αυτούς.
Αυτό νόμιζαν κι εκείνοι. Εγώ όμως βλέπω μέσα στην καρδιά σου. Είσαι ένας απ” τους δικούς μου.
Είσαι γνωστός ως «ο πατέρας του ψεύδους», ο μεγάλος απατεώνας. Έχω μάθει να μη σε πιστεύω.
Λέω ψέματα όταν με βολεύει, μα λέω την αλήθεια όταν με βολεύει. Τουλάχιστον είμαι ειλικρινής όσον αφορά αυτό το σημείο. Εσείς οι άνθρωποι είστε ορθολογιστές και βρίσκετε δικαιολογίες, όταν λέτε ψέματα.
Τελικά, έχεις διαφορετική όψη απ” ό,τι περίμενα. Για την ακρίβεια είσαι μάλλον ελκυστικός.
Σκέψου αν έχει νόημα να φοβίζεις τους ανθρώπους; Μπορεί να είμαι κακός, αλλά θυμήσου, ήμουν το πιο ύπουλο πλάσμα στον Παράδεισο. Η μεταμφίεση είναι πολύ μεγάλο εργαλείο. Σκοτώνω δέκα φορές περισσότερο κόσμο κάθε χρόνο με το τσιγάρο από ό,τι με τις βόμβες, τα περίστροφα και τα τουφέκια συνολικά.
Οι άνθρωποι φοβούνται όλα αυτά τα όπλα, αλλά κανείς δεν φοβάται ένα από τα μεγαλύτερα θανατικά μου. Αυτή είναι η μεγάλη μου δύναμη, της απάτης και της πλάνης.
Ένα από τα μεγαλύτερα θανατικά σου, είπες; Πόσα έχεις, δηλαδή;
Περισσότερα από ό,τι φαντάζεσαι. Έχω θανατικά που σκοτώνουν το σώμα, το μυαλό και το πνεύμα. Ξέρεις πόσους γάμους διαλύω; Και οι ανόητοι ούτε καν το ξέρουν ότι το κάνω εγώ.
Πώς το κάνεις αυτό;
Α, είναι απλό. Τους βάζω να σκέφτονται τους εαυτούς τους ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ από ό,τι ο ένας τον άλλο. Η περηφάνια και ο εγωισμός πάντα ήταν από τα καλύτερα εργαλεία μου.
Δεν το ξέρεις ότι είσαι νικημένος; Δεν το ξέρεις ότι δεν μπορείς να νικήσεις;
Και λοιπόν; Ήμουν εδώ για χιλιάδες χρόνια και ακόμα και σύμφωνα με το Bιβλίο που διαβάζεις και πιστεύεις έχω αρκετά ακόμη. Πολλοί από αυτούς που ζουν κάτω από την εξουσία μου ξέρουν ότι θα ξοδέψουν την αιωνιότητα στην κόλαση.
Αν λοιπόν εσείς οι άνθρωποι είστε διατεθειμένοι να θυσιάσετε ολόκληρη την αιωνιότητα για μερικές δεκαετίες καλοπέρασης, φαντάσου πώς νιώθω εγώ, που έχω μερικές χιλιάδες χρόνια ακόμα μπροστά μου. Φυσικά αυτή η «καλοπέραση» είναι η μεγαλύτερη απάτη μου.
Τους υπόσχομαι την ευτυχία με το σεξ, τα ναρκωτικά, το ποτό, τη διαφθορά και πολλούς τρόπους να ικανοποιήσουν τη σάρκα τους. Αυτά κρατάνε περίπου 26 μήνες πριν αρχίσει να γίνεται αισθητή η ματαιότητα και η δυστυχία.
26 μήνες; Πού τον βρήκες αυτόν τον αριθμό;
Από χιλιάδες χρόνια εμπειρίας. Πίστεψέ με, ξέρω τι σου λέω. Επιπλέον, μπορεί να καταλήξω νικημένος στο τέλος, αλλά ακόμη και ...
Η δύναμη της προσευχής και της Θείας Κοινωνίας (Μια συγκλονιστική ιστορία!)
Δρ. Παναγιώτας Μάμα
~ Μέσα σε αυτή λοιπόν την παραζάλη, ψάχνω κι εγώ όπως όλοι, να ξαναβρώ τις δικές μου σταθερές… Από το μαγγανοπήγαδο της μνήμης ανασύρω εκείνη τη Σαρακοστή του 2002, όταν έκανα την εκπαίδευσή μου στην παιδονευρολογία στο Γ.Ν. Παίδων Πεντέλης.
Το θυμάμαι σαν σήμερα! Καθαρά Δευτέρα και εγώ να εφημερεύω και να βρίσκομαι στη δυσάρεστη θέση να γεμίζω το θάλαμο 252 με δύσκολα και ανίατα περιστατικά – κάποια μάλιστα καταδικασμένα σε θάνατο ήδη από την πολύ βρεφική ηλικία… Περνάει η Κυριακή της Ορθοδοξίας και για μένα ήταν μια μαρτυρική 1η βδομάδα των Νηστειών… Κάθε φορά που έμπαινα στο θάλαμο κυριολεκτικά πονούσε η ψυχή μου, για τον πόνο που ήταν μαζεμένος μέσα στο θάλαμο αυτό! Κανένας ειδικευόμενος δεν ήθελε να αναλάβει το συγκεκριμένο θάλαμο, από την συναισθηματική φόρτιση που βίωνε – τι σημασία έχει αν είμαστε ειδικοί… και οι ειδικοί είναι άνθρωποι και συμπάσχουν. Ο κλήρος έπεσε σε μένα… «Γιατί Θεέ μου;», έλεγα! «Τι έφταιξαν αυτά τα παιδάκια; Γιατί τόσος πόνος σε αυτούς τους γονείς;». Κι ενώ αυτά τα ερωτήματα δεν έβρισκαν απαντήσεις, βαθιά μέσα μου, μια αδύναμη φωνή επαναλάμβανε: «Δεν νοιάζεσαι περισσότερο για τα παιδάκια αυτά, από Εκείνον που τα δημιούργησε, τον κοινό Πατέρα μας. Η Αγάπη Του ξέρει καλύτερα…».
Ήταν αρχή της 2ης Βδομάδας των Νηστειών, όταν μπαίνοντας μέσα για επανεξέταση των παιδιών, μια μητέρα μου προσφέρει πίστα. Η στιχομυθία που ακολουθεί ήταν τόσο έντονη που τη θυμάμαι σαν σήμερα:
– Πάρε γιατρέ μου, από το πρωί είστε στο πάνω κάτω…
– Να με συμπαθάτε, της απαντάω, δε θα πάρω. Αλλά μην το εκλάβετε ως απόρριψη του κεράσματος, απλά νηστεύω… Πείτε ότι με κεράσατε και σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτό…
Με κοίταξε με συμπάθεια…
– Πιστεύεις ότι υπάρχει Θεός; με ρώτησε…
– Φυσικά, της απάντησα, χωρίς να αφήνω αμφιβολίες.
Σκέφτηκε λίγο και αμέσως κλείνει το κουτί της πίτσας με δύναμη, απευθυνόμενη προς τις άλλες μητέρες:
– Αφού η γιατρός μας νηστεύει, θα νηστέψουμε όλοι μέχρι το Πάσχα!
Είναι αλήθεια ότι η στάσης της με ξάφνιασε, αλλά δεν...
ΒΑΦΗ ΑΥΓΩΝ ΜΕ ΦΥΤΑ
Στην βαφή των αυγών προτιμούσα πάντα τις φυτικές βαφές.
Εδώ στην Κεφαλλονιά έχουμε ένα φυτό που το βγάζουμε από τη
θάλασσα, είναι σαν κόκκινο φύκι και βρίσκεται προσκολλημένο
στους βράχους μέσα στο νερό. Κάνει τα αυγά βαθυκόκκινα με
απόχρωση βυσσινί-καφέ. Γίνονται θαυμάσια και μία χούφτα φύκι
βάφει πάρα πολλά αυγά. Στον τόπο μας η βαφή με το φύκι αυτό
είναι παράδοση. Όσο για τα υπόλοιπα χρώματα με φυτικές βαφές...
Ας δούμε πώς βγαίνουν με συνηθέστερα μέσα τα ποικίλλα φυτικά
χρώματα:
Κόκκινο χρώμα: Η συνηθέστερη βαφή είναι το κρεμμύδι, το οποίο
όμως δίνει πιο καφέ χρώμα, καθώς και το πατζάρι, όπως θα δείτε
παρακάτω. Συχνά αναφέρεται και το ριζάρι για βαθύ σκούρο κόκκινο χρώμα, το οποίο βράζεται όπως όλες οι φυτικές βαφές, με ξύδι και νερό
για 20' (και τα αυγά μέσα, εννοείται!).
όμως δίνει πιο καφέ χρώμα, καθώς και το πατζάρι, όπως θα δείτε
παρακάτω. Συχνά αναφέρεται και το ριζάρι για βαθύ σκούρο κόκκινο χρώμα, το οποίο βράζεται όπως όλες οι φυτικές βαφές, με ξύδι και νερό
για 20' (και τα αυγά μέσα, εννοείται!).
Για τα υπόλοιπα χρώματα δεν ήξερα, αλλά βρήκα πληροφορίες στο διαδίκτυο οι οποίες ακολουθούν στην συνέχεια:
Α. Φυτικά υλικά για κόκκινο και διάφορα χρώματα:
Διαλέξτε φυσικά υλικά ανάλογα με το χρώμα!
* Κόκκινο: μεγάλη ποσότητα από...
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
