Η ιστορία με τον κορωνοϊό κάποια στιγμή θα τελειώσει. Κατά βάση, αυτό θα συμβεί σε μερικούς μήνες ή ένα-δύο χρόνια. Αλλά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου πολλοί θα έχουν προβλήματα με τη σωματική ή την ψυχική τους υγεία όχι τόσο εξαιτίας του ιού όσο από τον πανικό και το υπερβολικό άγχος που τους έχει κυριεύσει. Πως λοιπόν να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση;
Δημήτριος Σεμενίκ
Ποιος πανικοβάλλεται και γιατί
Αυτή την περίοδο το άγχος γίνεται ιδιαίτερα επικίνδυνο σε ανθρώπους, οι οποίοι και πριν από τον κορωνοϊό είχαν αυξημένο άγχος. Αν συνήθως αγχώνεστε για τους δικούς σας ανθρώπους, για διάφορους κινδύνους, αν το άγχος σας έχει δημιουργήσει πολλές δυσάρεστες καταστάσεις, τότε σημαίνει ότι είστε αγχωτικός άνθρωπος.
Γιατί αν και οι αγχωτικοί άνθρωποι είναι πολλοί, δεν υπάρχει μια καθολική απάντηση στην ερώτηση «πώς να ξεπεράσουμε το άγχος»;
Το άγχος δεν είναι κάποια ασθένεια από μόνη της. Όπως ο υψηλός πυρετός είναι ένα σύμπτωμα πολλών διάφορων ασθενειών, έτσι και το άγχος είναι σύμπτωμα πολλών και διαφορετικών ψυχολογικών προβλημάτων. Για να αντιμετωπίσουμε το άγχος, χρειάζεται να διαγνώσουμε το ψυχολογικό πρόβλημα που είναι η πηγή του στον καθένα χωριστά, και μετά να εφαρμόσουμε ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις που αντιστοιχούν στο συγκεκριμένο κάθε φορά πρόβλημα.
Το να λύσουμε το πρόβλημα του αυξημένου άγχους πλήρως είναι αρκετά ρεαλιστικό. Αλλά, βεβαίως, αυτό το άρθρο δε γράφτηκε για να σας πει απλά: ψάξτε ψυχολόγο.
Άγχος και δαίμονες
Προσωπικά, για μένα είναι ξεκάθαρο ότι το πεδίο της ψυχολογίας δεν είναι κάποιο παράλληλο σύμπαν, απαλλαγμένο από τις ενέργειες γνωστών πνευματικών νόμων. Αν ένας άνθρωπος έχει αυξημένο άγχος, δε σημαίνει ότι πάσχει από ψυχολογικά προβλήματα μόνο, και ότι ο ίδιος είναι αναμάρτητος.
Βεβαίως και όχι! Όλα τα ψυχολογικά ζητήματα είναι στενά συνυφασμένα με τα πνευματικά, και οι δαίμονες ποτέ δεν αφήνουν αναξιοποίητες τις δυνατότητές τους να βασανίζουν τον άνθρωπο, του οποίου η ψυχολογική ατέλεια αφήνει ανοιχτά πεδία για αυτούς. Γι’ αυτό, συμμετέχουν ενεργά και στον μηχανισμό του άγχους και επιτίθενται στον άνθρωπο με αυτές τις ενοχλητικές σκέψεις, οι οποίες τόσο πολύ βασανίζουν τους αγχωτικούς ανθρώπους αυτή την περίοδο:
- Μήπως αρρωστήσω βαριά;
- Μήπως αρρωστήσουν βαριά οι δικοί μου;
- Μήπως χάσω τη δουλειά μου;
- Θα μπορώ να αγοράζω τρόφιμα;
- Θα μπορώ να πληρώνω το δάνειο;
Γι’ αυτό, το να ...
αντιστέκεσαι στο άγχος αξίζει όχι μόνο επειδή το να αγχώνεσαι είναι βασανιστικό και επικίνδυνο για την υγεία, αλλά και για να μην υποτιμάς τον εαυτό σου κάθε φορά που υποτάσσεσαι στην απάτη του διαβόλου και να μην τους δίνεις λαβή να γίνονται χαιρέκακοι. (η λέξη «χαρά» δεν τους ταιριάζει).
Να θυμάστε ότι το χαρακτηριστικό με τις επίμονες σκέψεις είναι ότι δεν έχουν πραγματολογική βάση. Το ψέμα είναι εργαλείο του σατανά. Μην εμπιστεύεστε αυτές τις σκέψεις! Να συλλογίζεστε έτσι: αφού οι ψεύτες μού το υπαγορεύουν, άρα, το πιο πιθανόν είναι να μη συμβεί.
Άγχος και αβεβαιότητα
Το όποιο άγχος πάντα βασίζεται στην αβεβαιότητα. Αν εμείς αυτή τη στιγμή μπορούσαμε να ενημερωθούμε από τα ηλεκτρονικά μέσα του 2022 για όλες τις στατιστικές θανάτων και της οικονομικής ζημιάς από την πανδημία, που σ εκείνη τη στιγμή θα έχει τελειώσει ή θα έχει υποχωρήσει, θα ηρεμούσαμε αμέσως. Ακόμα και αν τα θύματα σε παγκόσμιο επίπεδο θα ήταν εκατομμύρια, πράγμα που είναι πολύ πιθανό.
Αλλά την παρούσα στιγμή υπάρχουν διάφορες εκδοχές, και γι’ αυτό η φαντασία μας, με τη βοήθεια των δαιμόνων, μας δημιουργεί κάποιες ασαφείς αλλά για κάποιο λόγο πολύ-πολύ τρομερές απειλές.
Στην ψυχολογία υπάρχει η ακόλουθη πρακτική στην αντιμετώπιση των φόβων: να φαντάζεται κανείς ότι έγινε το πιο κακό από όσα θα μπορούσαν να είχαν συμβεί. Αυτή την τακτική μπορούμε να εφαρμόσουμε κι εδώ. Προσπαθήστε να ορίσετε τι ακριβώς φοβάστε σε σχέση με την πανδημία, και φανταστείτε την πιο κακή εκδοχή. Για παράδειγμα.
- Η πανδημία διήρκησε όχι έξι μήνες αλλά δύο χρόνια.
- Στον πλανήτη πέθαναν 5 εκατομμύρια άνθρωποι (στην πλειονότητα ηλικιωμένοι).
- Κοιμήθηκε εν Κυρίω κάποιος από τους ηλικιωμένους συγγενείς σας.
- Χάσατε τη δουλειά σας (και μετά βρήκατε άλλη, με χαμηλότερο μισθό).
- Τρώγατε μόνο ρύζι και ψωμί και για δύο χρόνια δεν πήγατε στη θάλασσα.
- Δεν μπορέσατε να πληρώνετε το δάνειο (αλλά η τράπεζα έδωσε παράταση).
Ό,τι και αν φανταστείτε, να το αποδεχτείτε. Θα νιώσετε πολύ καλύτερα.
Πληροφοριακή δίαιτα
Αλλά, αν μετά από αυτό πάτε ξανά στο ίντερνετ για να παρακολουθήσετε ξανά «ειδήσεις της πανδημίας», θα βράζετε σε αυτό το καζάνι των γεγονότων, των φημών και του πανικού, τότε η υγιής και ειρηνική διάθεση ξανά θα σας εγκαταλείψει και ξανά θα αρχίσετε να αγχώνεστε.
Για ανθρώπους με αυξημένο άγχος αυτή την περίοδο χρειάζεται οπωσδήποτε αυστηρός περιορισμός των ειδήσεων που παρακολουθούμε! Ας πούμε, 2 φορές την ημέρα, κάθε φορά όχι παραπάνω από 10 λεπτά.
Αλλά επειδή τα κοινωνικά δίκτυα είναι γεμάτα από αυτά τα πράγματα, δε θα καταφέρετε να βάλετε περιορισμό στις ειδήσεις και τις φήμες, αν δεν περιορίσετε και την πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα. Για αυτό είναι χρήσιμο να βρείτε άλλες ασχολίες. Να διαβάζετε βιβλία, να προσέχετε τους δικούς σας και μη ανθρώπους, να παρακολουθείτε μαθήματα για την εξέλιξή σας… – υπάρχουν πάρα πολλά χρήσιμα πράγματα να κάνετε που όχι μόνο θα σας αποσπάσουν από τις αγχωτικές σκέψεις, αλλά θα έχουν και συγκεκριμένο για σας όφελος και θα σας ηρεμήσουν. Και θα σας προσφέρουν ευχαρίστηση!
Ταπείνωση και εμπιστοσύνη στον Θεό
Σε πολλές χώρες είναι κλειστοί οι ναοί. Εδώ έχουν εφαρμοστεί μέτρα προστασίας στις ακολουθίες. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα ότι ακόμα και σε μας, στη Ρωσία, σε περίπτωση που εξαπλωθεί η επιδημία οι επισκέψεις στους ναούς να περιοριστούν για κάποιο διάστημα.
Αυτό σημαίνει ότι ο Θεός νικιέται από κάποια κακή δύναμη, η οποία στα μάτια μας, ενάντια στο θέλημα του Θεού κατακτάει τον πλανήτη και την ανθρωπότητα; Σαν ένα κατάμαυρο πέπλο το οποίο τυλίγει τον καταγάλανο πλανήτη;
Βεβαίως και όχι! Όλα συμβαίνουν και θα συμβαίνουν σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Άρα, για το καλό της ανθρωπότητας.
Σε τι συνίσταται αυτό το καλό, εμείς δεν το ξέρουμε. Αλλά μπορούμε να μην αμφιβάλλουμε ότι, ως συνήθως, όταν ο Κύριος κάνει κάτι σε μεγάλη κλίμακα, το όφελος είναι πολύμορφο.
Για παράδειγμα, εγώ ένιωθα να με εκπλήσσει, που ο Θεός επιτρέπει στην ιατρική να κάνει τόσο σημαντικές επιτυχίες. Βέβαια έχουμε και την περίπτωση μερικών ασθενειών, για παράδειγμα, τον καρκίνο, που κάνει θραύση. Ωστόσο, το προσδόκιμο ζωής σε ανεπτυγμένες χώρες αυξάνεται, πράγμα που ολοφάνερα οδηγεί τους αθεϊστές να καυχώνται και να φαντάζονται ότι η εξουσία στη ζωή και στο θάνατο είναι στα χέρια των ανθρώπων. Και ιδού τώρα που αυτή η πλάνη θα κλονιστεί, και κάποιοι θα θυμηθούν τον Θεό.
Οπότε, ας ταπεινωθούμε μπροστά στο κακό αυτό σαν να είναι θέλημα Θεού. Είναι εύκολο να τα αντιμετωπίζουμε όλα ταπεινά. Πολύ πιο εύκολο από το να τα υπομένουμε, επειδή εμπιστευόμαστε την αγάπη και την παντοδυναμία Αυτού Τον Οποίον θεωρούμε πηγή αυτών που συμβαίνουν.
Ξέρουμε ότι όσο μεγάλο και να είναι το μέγεθος της καταστροφής, η προσοχή και η δύναμη του Πατέρα μας αρκούν για τον καθένα από μας. Και αυτό σημαίνει είτε ότι το κακό δε θα μας αγγίξει είτε ότι τις όποιες δοκιμασίες θα περάσουμε θα είναι για το καλό μας.
Ο καθένας για τον εαυτό του;
Συχνά οι άνθρωποι με αυξημένο άγχος τείνουν να εκφράζουν κάποια εχθρικότητα. Αυτά τα φαινόμενα έχουν τις ίδιες ρίζες. Αυτή την περίοδο, η εχθρικότητα μπορεί να εκφράζεται στην αίσθηση ότι μπροστά μας έχουμε ως προτεραιότητα το να επιβιώσουμε εμείς παρά να ενδιαφερθούμε για του άλλους ανθρώπους. Εμείς, και όχι οι άλλοι. Στη μάχη των σουπερμάρκετ να αρπάζουμε ένα ρολό χαρτί υγείας ή ένα πακέτο ρύζι. Στη δουλειά να μην απολυθούμε. Ας απολύσουν κάποιους άλλους. Και αν αναγκαστούμε να μπούμε σε νοσοκομείο, να έχουμε εμείς (ή ο συγγενής μας) τον αναπνευστήρα και όχι κάποιος ξένος.
Οι άνθρωποι που έχουν ασταθή οικονομική κατάσταση, μπορεί να ζηλεύουν έντονα αυτούς που έχουν πιο βέβαιη οικονομική κατάσταση. Μπορεί να έχουν την αίσθηση ότι είναι οι πιο ευάλωτοι από όλους, και γι’ αυτό πρέπει να ενεργούν πιο αποφασιστικά και επιθετικά, μπορεί και όχι τίμια, για να αρπάξουν κομμάτι από την υλική τους ευημερία. Αυτοί οι άνθρωποι είναι οι κινητήρες πανικού.
Σε πολλούς η νευρικότητα που σχετίζεται με αυτή την κατάσταση, αποτυπώνεται με εχθρική συμπεριφορά στα κοινωνικά δίκτυα.
Αλλά η εχθρικότητα και η επιθετικότητα μόνο δυσχεραίνουν την ψυχολογική μας κατάσταση και τρέφουν το άγχος. Και το αντίθετο, η υγιής συλλογικότητα μας ηρεμεί. Δηλαδή, να συνειδητοποιούμε ότι όλοι είμαστε σε ένα καράβι και ο καθένας πρέπει να προσέχει όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και τους υπόλοιπους. Είμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι οι οποίοι τώρα προσέχουν τις γιαγιάδες στην πολυκατοικία τους, είναι εν αρμονία και ειρήνη στην ψυχή.
Τώρα είναι καιρός να γίνουμε λίγο πιο καλοί και πιο προσεκτικοί με τους άλλους ανθρώπους. Και να θυμηθούμε ότι για μας τους χριστιανούς, ο πλησίον είναι ο κάθε άνθρωπος με τον οποίον ερχόμαστε σε επαφή.
Εμείς οι ίδιοι το χρειαζόμαστε πρώτα από όλα.
Ενεργή πνευματική ζωή
Σε κάποιους ανθρώπους το άγχος μπορεί να φτάνει σε τέτοιο βαθμό ώστε να υποφέρει ακόμα και η πνευματική του ζωή. Ο άνθρωπος είναι τόσο πολύ βυθισμένος σε όλες αυτές τις ειδήσεις, τα βιώματα και τις σχετικές με αυτά ενέργειες πανικού που δεν του μένει χρόνος για προσευχή.
Υπάρχει και το άλλο άκρο: η προσευχή σα να συνεχίζεται να γίνεται αλλά αυτή να αποκτά μία κραυγή άγχους: «Σώσε!… Βοήθα!… Φύλαγε!…»
Η κραυγή του άγχους δεν είναι προσευχή! Να θυμηθούμε τι είπε κάποιος από τους αγίους: «Να μην έχεις θλίψεις μπροστά στον Κύριό σου». Δηλαδή, όταν πραγματικά προσευχόμαστε, συνειδητοποιούμε με Ποιόν μιλάμε. Του εμπιστευόμαστε τη ζωή μας και τις ζωές των δικών μας ανθρώπων και σκεφτόμαστε τη ματαιοδοξία που έχουν όλα τα επίγεια. Γι’ αυτό, όταν ξεκινάμε να προσευχόμαστε, το άγχος και να υπήρχε, φεύγει.
Βεβαίως, αυτό τον καιρό δεν πρέπει να χάνουμε την πνευματική μας ζωή. Αντίθετα, πρέπει να τη δυναμώσουμε. Να μην ξεχνάμε ότι η ειρήνη της ψυχής είναι ένδειξη και καρπός σωστής πνευματικής ζωής. Τώρα εμείς και η πνευματική μας ζωή περνάμε δοκιμασία. Τι αξίζουμε και τι αξίζει η πίστη μας;
Είναι η κατάλληλη στιγμή να γίνουμε πιο ολοκληρωμένοι χριστιανοί και πιο τέλειοι άνθρωποι!
Δημήτριος Σεμενίκ, ψυχολόγος
